WYROK TRYBUNAŁU (czwarta izba)
z dnia 5 marca 2015 r.(*)
Uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego – Podatki – Podatek VAT – Stosowanie stawki obniżonej – Dostawa książek cyfrowych lub elektronicznych
W sprawie C‑479/13
mającej za przedmiot skargę o stwierdzenie, na podstawie art. 258 TFUE, uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, wniesioną w dniu 6 września 2013 r.,
Komisja Europejska, reprezentowana przez C. Soulay oraz F. Dintilhaca, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,
strona skarżąca,
przeciwko
Republice Francuskiej, reprezentowanej przez D. Colasa oraz J.S. Pilczera, działających w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
popieranej przez:
Królestwo Belgii, reprezentowane przez M. Jacobs oraz J.C. Halleux, działających w charakterze pełnomocników,
interwenient,
TRYBUNAŁ (czwarta izba),
w składzie: L. Bay Larsen, prezes izby, K. Jürimäe, J. Malenovský, M. Safjan i A. Prechal (sprawozdawca), sędziowie,
rzecznik generalny: P. Mengozzi,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Komisja Europejska w swojej skardze wnosi do Trybunału o stwierdzenie, że stosując stawkę obniżoną podatku od wartości dodanej (zwanego dalej „podatkiem VAT”) do dostawy książek cyfrowych (lub elektronicznych), Republika Francuska uchybiła zobowiązaniom, jakie na niej ciążą na mocy art. 96 i 98 dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U. L 347, s. 1), zmienionej dyrektywą Rady 2010/88/UE z dnia 7 grudnia 2010 r. (Dz.U. L 326, s. 1) (zwanej dalej „dyrektywą VAT”), w związku z załącznikami II i III do rzeczonej dyrektywy i rozporządzeniem wykonawczym Rady (UE) nr 282/2011 z dnia 15 marca 2011 r. ustanawiającym środki wykonawcze do dyrektywy 2006/112 (Dz.U. L 77, s. 1).
Ramy prawne
Prawo Unii
2 Artykuł 14 dyrektywy VAT w ust. 1 przewiduje:
„»Dostawa towarów« oznacza przeniesienie prawa do rozporządzania rzeczą jak właściciel”.
3 Zgodnie z brzmieniem art. 24 ust. 1 tej dyrektywy:
„»Świadczenie usług« oznacza każdą transakcję, która nie stanowi dostawy towarów”.
4 Artykuł 96 tej dyrektywy stanowi:
„Państwa członkowskie stosują stawkę podstawową VAT, która jest określana przez każde państwo członkowskie jako procent podstawy opodatkowania i która jest jednakowa dla dostaw towarów i świadczenia usług”.
5 Artykuł 98 ust. 1 i 2 owej dyrektywy przewiduje:
„1. Państwa członkowskie mogą stosować jedną lub dwie stawki obniżone.
2. Stawki obniżone mają zastosowanie wyłącznie do dostaw towarów i świadczenia usług, których kategorie są określone w załączniku III.
Stawki obniżone nie mają zastosowania do usług świadczonych drogą elektroniczną”.
6 Załącznik II do dyrektywy VAT, który obejmuje „[p]rzykładowy wykaz usług świadczonych drogą elektroniczną, o których mowa w art. 58 i art. 59 ust. 1 lit. k)”, jako że te dwa artykuły są poświęcone określeniu miejsca świadczenia usług na rzecz osób niebędących podatnikami, w pkt 3 wymienia:
„dostarczanie obrazów, tekstu i informacji oraz udostępnianie baz danych”.
7 W pierwotnej wersji dyrektywy 2006/112 załącznik III do niej, zawierający wykaz dostaw towarów i świadczenia usług, do których można zastosować stawki obniżone, o których mowa w art. 98 tej dyrektywy, w pkt 6 wymieniał:
„dostarczanie książek, również w formie wypożyczeń w bibliotekach (łącznie z broszurami, ulotkami i podobnymi materiałami drukowanymi, albumami, książeczkami obrazkowymi, do rysowania lub kolorowania dla dzieci, nutami drukowanymi lub w postaci rękopisu, mapami, mapami hydrograficznymi lub podobnymi), dzienników i periodyków, z wyłączeniem materiałów, które w całości lub w przeważającej mierze służą celom reklamowym”.
8 Dyrektywa Rady 2009/47/WE z dnia 5 maja 2009 r. (Dz.U. L 116, s. 18) zmieniła dyrektywę 2006/112. Motyw 4 dyrektywy 2009/47 stanowi:
„Dyrektywę 2006/112/WE należy ponadto zmienić, aby umożliwić stosowanie odpowiednio stawek obniżonych lub zwolnienia w ograniczonej liczbie konkretnych sytuacji ze względów społecznych lub zdrowotnych, a także w celu uściślenia i uaktualnienia ze względu na postęp techniczny odniesienia do książek w jej załączniku III”.
9 Od dnia 1 czerwca 2009 r., daty wejścia w życie dyrektywy 2009/47, pkt 6 załącznika III do dyrektywy VAT ma następujące brzmienie:
„dostarczanie książek na wszystkich nośnikach fizycznych, również w formie wypożyczeń w bibliotekach (łącznie z broszurami, ulotkami i podobnymi materiałami drukowanymi, albumami, książeczkami obrazkowymi, do rysowania lub kolorowania dla dzieci, nutami drukowanymi lub w postaci rękopisu, mapami, mapami hydrograficznymi lub podobnymi), dzienników i periodyków, z wyłączeniem materiałów, które w całości lub w przeważającej mierze służą celom reklamowym”.
10 Rozporządzenie wykonawcze nr 282/2011 w art. 7 ust. 1 i 2 przewiduje:
„1. Do »usług świadczonych drogą elektroniczną«, o których mowa w dyrektywie [VAT], należą usługi świadczone za pomocą Internetu lub sieci elektronicznej, których świadczenie – ze względu na ich charakter – jest zasadniczo zautomatyzowane i wymaga minimalnego udziału człowieka, a ich wykonanie bez wykorzystania technologii informacyjnej jest niemożliwe.
2. Ustęp 1 obejmuje w szczególności:
[…]
f) usługi wyszczególnione w załączniku I”.
11 Załącznik I do rozporządzenia wykonawczego nr 282/2011, zatytułowany „Artykuł 7 niniejszego rozporządzenia”, w pkt 3 stanowi:
„Punkt 3 załącznika II do dyrektywy [VAT]:
[…]
c) zawartość książek w formie cyfrowej i innych publikacji elektronicznych;
[…]”.
Prawo francuskie
12 Artykuł 278‑0a ogólnego kodeksu podatkowego w wersji obowiązującej w chwili wygaśnięcia terminu wyznaczonego w uzasadnionej opinii skierowanej w dniu 25 października 2012 r. do Republiki Francuskiej (zwanego dalej „CGI”) przewiduje:
„[Podatek VAT] jest pobierany według stawki obniżonej wynoszącej 5,5% w odniesieniu do:
A. – transakcji kupna, przywozu, nabycia wewnątrzwspólnotowego, sprzedaży, dostawy, zlecenia, pośrednictwa lub innego rodzaju dotyczących:
[…]
3° Książek, w tym ich wypożyczania. Niniejszy pkt 3° ma zastosowanie do książek na wszystkich nośnikach fizycznych, w tym dostarczanych w drodze pobierania.
[…]”.
Postępowanie poprzedzające wniesienie skargi i postępowanie przed Trybunałem
13 Komisja uznała, że rozszerzenie stawki obniżonej VAT na transakcje dotyczące książek dostarczanych w drodze pobierania, w odniesieniu do których zdarzenie powodujące powstanie obowiązku podatkowego nastąpiło w terminie od dnia 1 stycznia 2012 r., było sprzeczne z dyrektywą VAT. W konsekwencji w dniu 4 lipca 2012 r. skierowała ona do Republiki Francuskiej wezwanie do usunięcia uchybienia. Rzeczone państwo członkowskie odpowiedziało na nie pismem z dnia 3 sierpnia 2012 r.
14 W dniu 25 października 2012 r. Komisja skierowała do Republiki Francuskiej uzasadnioną opinię, wzywając to państwo członkowskie do podjęcia wszelkich środków niezbędnych do zastosowania się do owej opinii w terminie miesiąca od dnia jej otrzymania. Rzeczone państwo członkowskie odpowiedziało na nią pismem z dnia 23 listopada 2012 r.
15 Ponieważ Komisja uznała udzielone przez Republikę Francuską wyjaśnienia za niezadowalające, postanowiła wnieść niniejszą skargę.
16 Postanowieniem Prezesa Trybunału z dnia 6 lutego 2014 r. Królestwo Belgii zostało dopuszczone do udziału w postępowaniu w charakterze interwenienta popierającego stanowisko Republiki Francuskiej.
W przedmiocie skargi
Uwagi wstępne
17 Komisja wyjaśnia, że poprzez dostawę książek cyfrowych lub elektronicznych należy rozumieć odpłatną dostawę, poprzez pobieranie lub transmisję strumieniową („streaming”) ze strony internetowej, książek w formacie elektronicznym, które można przeglądać na komputerze, smartfonie, czytniku książek elektronicznych lub jakimkolwiek innym czytniku (zwaną dalej „dostawą książek elektronicznych”).
18 Republika Francuska podnosi, że definicja książek cyfrowych lub elektronicznych, do których można stosować stawkę obniżoną VAT na podstawie art. 278‑0a CGI, jest węższa niż reprezentowana przez Komisję. Według tego państwa członkowskiego stawka obniżona VAT ma zastosowanie, na podstawie tego przepisu, wyłącznie do książek „homotetycznych”, czyli analogicznych do książek drukowanych lub do książek dostarczanych na innym nośniku fizycznym, które różnią się od tych ostatnich tylko niektórymi elementami w zakresie formatu.
19 W tym względzie należy stwierdzić, że okoliczność, zgodnie z którą art. 278‑0a CGI w odniesieniu do książek cyfrowych lub elektronicznych ma zastosowanie wyłącznie do książek homotetycznych, sama w sobie nie pozwala uznać, iż w swojej skardze Komisja bezwzględnie odnosi się do kategorii książek cyfrowych lub elektronicznych szerszej niż kategoria, do której ma zastosowanie stawka obniżona VAT na mocy tego przepisu. Książki cyfrowe lub elektroniczne, których dotyczy skarga Komisji, są bowiem zdefiniowane poprzez sposób dostawy. Republika Francuska nie kwestionuje, że w kontekście tego kryterium książki homotetyczne odpowiadają książkom takim, jakich dotyczy skarga Komisji.
20 Ponadto nawet jeśli art. 278‑0a CGI używa terminu „pobieranie”, to państwo członkowskie nie twierdzi, że dostawa książek w drodze transmisji strumieniowej jest wyłączona z zakresu stosowania tego przepisu.
21 W tych okolicznościach nie należy ograniczać badania skargi do kategorii książek cyfrowych lub elektronicznych węższej niż określona w skardze Komisji.
Co do istoty
22 Komisja podnosi, że zastosowanie przez Republikę Francuską stawki obniżonej VAT dostawy książek elektronicznych jest niezgodne z art. 96 i 98 dyrektywy VAT w związku z załącznikami II i III do tej dyrektywy i rozporządzeniem wykonawczym nr 282/2011.
23 Instytucja ta zwraca uwagę, że na podstawie art. 98 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy VAT stawki obniżone VAT mają zastosowanie wyłącznie do dostaw towarów i świadczenia usług, które są określone w załączniku III do tej dyrektywy. Tymczasem dostawa książek elektronicznych nie wchodzi w zakres stosowania rzeczonego załącznika, a zatem nie może korzystać ze stawki obniżonej VAT. Interpretację tę potwierdza art. 98 ust. 2 akapit drugi dyrektywy VAT, który wyłącza stosowanie stawki obniżonej VAT do usług świadczonych drogą elektroniczną.
24 Republika Francuska, popierana przez Królestwo Belgii, kwestionuje stosowaną przez Komisję interpretację odnośnych przepisów dyrektywy VAT. Według tych państw członkowskich dostawa książek elektronicznych wchodzi w zakres pkt 6 załącznika III do dyrektywy VAT i w konsekwencji może korzystać ze stawki obniżonej VAT.
25 W tym względzie należy przypomnieć, że art. 96 dyrektywy VAT przewiduje, iż jednakowa stawka VAT, stawka podstawowa, ma zastosowanie do dostaw towarów i świadczenia usług. W drodze odstępstwa od tej zasady art. 98 ust. 1 owej dyrektywy przyznaje państwom członkowskim uprawnienie do stosowania jednej lub dwóch stawek obniżonych VAT. Na podstawie ust. 2 akapit pierwszy tego artykułu stawki obniżone VAT mają zastosowanie wyłącznie do dostaw towarów i świadczenia usług, których kategorie są określone w załączniku III do dyrektywy VAT (wyrok K, C‑219/13, EU:C:2014:2207, pkt 21, 22).
26 W odniesieniu do wysuniętego przez Republikę Francuską i Królestwo Belgii argumentu, zgodnie z którym dostawa książek elektronicznych wchodzi w zakres pkt 6 załącznika III do dyrektywy VAT, należy przypomnieć, że w celu ustalenia zakresu przepisu prawa Unii należy mieć na uwadze jednocześnie jego treść, kontekst oraz jego cele (zob. w szczególności wyrok NCC Construction Danmark, C‑174/08, EU:C:2009:669, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).
27 Należy zauważyć, że ów załącznik III w pkt 6, wśród kategorii, do jakich można zastosować stawki obniżone VAT, wyraźnie wymienia „dostarczanie książek na wszystkich nośnikach fizycznych”. Z brzmienia tego punktu wynika zatem, że stawka obniżona VAT ma zastosowanie do czynności polegającej na dostawie książki znajdującej się na nośniku fizycznym. Jak słusznie zauważa Komisja, jakakolwiek inna interpretacja pozbawiłaby sensu wyrażenie „na wszystkich nośnikach fizycznych” zawarte w tym punkcie.
28 Nawet jeśli w celu przeczytania książki elektronicznej konieczny jest nośnik fizyczny, taki jak komputer, to taki nośnik nie jest jednak objęty dostawą książek elektronicznych.
29 Wynika z tego, że ze względu na brzmienie tego pkt 6 ów przepis swoim zakresem stosowania nie obejmuje dostawy książek elektronicznych.
30 Interpretację tę potwierdza kontekst rzeczonego przepisu. Stanowi on bowiem odstępstwo od zasady, zgodnie z którą państwa członkowskie stosują stawkę podstawową VAT do transakcji objętych tym podatkiem, a zatem należy go interpretować ściśle (zob. w szczególności wyrok Komisja/Hiszpania, C‑360/11, EU:C:2013:17, pkt 18 i przytoczone tam orzecznictwo).
31 Prawdą jest, jak słusznie podnoszą Republika Francuska i Królestwo Belgii, że poprzez rozszerzenie w wyniku zmiany wprowadzonej dyrektywą 2009/47 zakresu stosowania pkt 6 załącznika III do dyrektywy VAT na „dostarczanie książek na wszystkich nośnikach fizycznych” prawodawca Unii Europejskiej miał na celu, jak wynika to z motywu 4 dyrektywy 2009/47, uściślenie i uaktualnienie ze względu na postęp techniczny odniesienia do pojęcia „książek” w tym punkcie.
32 Podobnie, jak słusznie podnosi Republika Francuska, wprowadzając załącznik III do dyrektywy 2006/112, prawodawca Unii zamierzał umożliwić objęcie stawką obniżoną VAT towarów pierwszej potrzeby, a także towarów i usług służących zaspokojeniu potrzeb o charakterze socjalnym i kulturalnym, o ile nie grozi to, lub grozi w niewielkim zakresie, zakłóceniem konkurencji (zob. podobnie wyrok Komisja/Niderlandy, C‑41/09, EU:C:2011:108, pkt 52).
33 Niemniej jednak, jak wynika z art. 98 ust. 2 akapit drugi dyrektywy VAT, postanowił on również wyłączyć jakąkolwiek możliwość zastosowania stawki obniżonej VAT do „usług świadczonych drogą elektroniczną”.
34 Dostawa książek elektronicznych stanowi „usługę świadczoną drogą elektroniczną” w rozumieniu tego art. 98 ust. 2 akapit drugi.
35 Po pierwsze bowiem, zgodnie z art. 24 ust. 1 dyrektywy VAT „świadczenie usług” oznacza każdą transakcję, która nie stanowi dostawy towarów, przy czym „dostawa towarów” zgodnie z art. 14 ust. 1 tej dyrektywy wymaga przeniesienia prawa do rozporządzania rzeczą jak właściciel. Wbrew temu, co podnosi Republika Francuska, dostawa książek elektronicznych nie może być uważana za „dostawę towarów” w rozumieniu tego ostatniego przepisu, ponieważ książka elektroniczna nie może być zakwalifikowana jako rzecz. Jak bowiem wynika z pkt 28 niniejszego wyroku, nośnik fizyczny umożliwiający lekturę tej książki, który mógłby być zakwalifikowany jako „rzecz”, nie jest obecny podczas dostawy. Wynika z tego, że na podstawie tego art. 24 ust. 1 dostawę książek elektronicznych należy zakwalifikować jako świadczenie usług.
36 Po drugie, zgodnie z art. 7 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego nr 282/2011, do usług świadczonych drogą elektroniczną w rozumieniu dyrektywy VAT należą „usługi świadczone za pomocą Internetu lub sieci elektronicznej, których świadczenie – ze względu na ich charakter – jest zasadniczo zautomatyzowane i wymaga minimalnego udziału człowieka, a ich wykonanie bez wykorzystania technologii informacyjnej jest niemożliwe”. Należy stwierdzić, że dostawa książek elektronicznych odpowiada tej definicji.
37 Tę interpretację potwierdza pkt 3 załącznika II do dyrektywy VAT w związku z art. 7 ust. 1 i 2 rzeczonego rozporządzenia wykonawczego oraz pkt 3 załącznika I do niego, z którego wynika, że dostawa zawartości książek w formie cyfrowej stanowi taką usługę.
38 Nie stoi z tym w sprzeczności fakt, że załącznik II do dyrektywy VAT zawiera przykładowy wykaz usług świadczonych drogą elektroniczną, o których mowa w art. 58 i art. 59 ust. 1 lit. k) dyrektywy VAT. Okoliczność, że ten załącznik wymienia jedynie usługi świadczone drogą elektroniczną, które są istotne dla stosowania tych dwóch ostatnich przepisów, nie ma wpływu na sam charakter tych usług.
39 Ponadto, jak wynika z brzmienia art. 7 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego nr 282/2011, odniesienie w kontekście tego przepisu do usług wymienionych w pkt 3 załącznika II do dyrektywy VAT służy określeniu usług świadczonych drogą elektroniczną, o których mowa w dyrektywie VAT ogólnie, a nie wyłącznie poprzez niektóre przepisy tej dyrektywy.
40 W konsekwencji, ponieważ dostawa książek elektronicznych jest „usługą świadczoną drogą elektroniczną” w rozumieniu art. 98 ust. 2 akapit drugi dyrektywy VAT, a przepis ten wyklucza jakąkolwiek możliwość stosowania stawki obniżonej VAT do takich usług, pkt 6 załącznika III do dyrektywy VAT nie może być bez nieuwzględnienia zamiaru prawodawcy Unii o nieprzyznaniu tym usługom stawki obniżonej VAT interpretowany jako obejmujący zakresem stosowania dostawę książek elektronicznych.
41 Wynika z tego, że przy uwzględnieniu zarówno brzmienia pkt 6 załącznika III do dyrektywy VAT, jak i jego kontekstu i celów uregulowania, w jakie wpisuje się ten przepis, punkt ten nie może być interpretowany jako obejmujący zakresem stosowania dostawę książek elektronicznych.
42 Wbrew temu, co podnoszą Republika Francuska i Królestwo Belgii, interpretacji tej nie podważa zasada neutralności podatkowej, która jest przeniesieniem przez prawodawcę Unii na grunt podatku VAT ogólnej zasady równego traktowania (wyrok NCC Construction Danmark, EU:C:2009:669, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).
43 Zasada neutralności podatkowej nie pozwala bowiem na rozszerzenie zakresu stosowania stawki obniżonej VAT w braku jednoznacznego przepisu (zob. podobnie wyrok Zimmermann, C‑174/11, EU:C:2012:716, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo). Punkt 6 załącznika III do dyrektywy VAT nie jest przepisem, który w sposób jednoznaczny rozszerza zakres stosowania stawek obniżonych VAT na dostawę książek elektronicznych. Przeciwnie, jak wynika z pkt 41 niniejszego wyroku, taka dostawa nie wchodzi w zakres tego przepisu.
44 Jako że jest również bezsporne, iż dostawa książek elektronicznych nie należy do żadnej innej kategorii świadczenia usług wymienionej w załączniku III do dyrektywy VAT, stosowanie stawki obniżonej VAT do takiej dostawy nie jest zgodne z art. 98 ust. 2 dyrektywy VAT.
45 Z powyższego wynika, iż skarga Komisji jest zasadna.
46 W konsekwencji należy stwierdzić, że stosując stawkę obniżoną VAT do dostawy książek elektronicznych, Republika Francuska uchybiła zobowiązaniom, jakie na niej ciążą na mocy na mocy art. 96 i 98 dyrektywy VAT w związku z załącznikami II i III do rzeczonej dyrektywy i rozporządzeniem wykonawczym nr 282/2011.
W przedmiocie kosztów
47 Zgodnie z art. 138 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Komisja wniosła o obciążenie Republiki Francuskiej kosztami postępowania, a ta przegrała sprawę, należy obciążyć ją jej własnymi kosztami oraz kosztami poniesionymi przez Komisję.
48 Ponadto art. 140 § 1 regulaminu przewiduje, iż państwa członkowskie, które przystąpiły do sprawy w charakterze interwenienta, pokrywają własne koszty. W konsekwencji Królestwo Belgii pokrywa własne koszty.
Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:
1) Stosując stawkę obniżoną podatku od wartości dodanej do dostawy książek cyfrowych lub elektronicznych Republika Francuska uchybiła zobowiązaniom, jakie na niej ciążą na mocy art. 96 i 98 dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, zmienionej dyrektywą Rady 2010/88/UE z dnia 7 grudnia 2010 r., w związku z załącznikami II i III do rzeczonej dyrektywy i rozporządzeniem wykonawczym Rady (UE) nr 282/2011 z dnia 15 marca 2011 r. ustanawiającym środki wykonawcze do dyrektywy 2006/112.
2) Republika Francuska pokrywa własne koszty oraz koszty poniesione przez Komisję Europejską.
3) Królestwo Belgii pokrywa własne koszty.
Podpisy
* Język postępowania: francuski.