Προτάσεις του γενικού εισαγγελέα

++++

Κύριε πρόεδρε,

Κύριοι δικαστές,

1. Οι προδικαστικές υποθέσεις 269 και 289/86, στις οποίες αναφέρονται οι υπό ανάπτυξη προτάσεις, υποχρεώνουν το Δικαστήριο να εξετάσει εκ νέου αν η παράνομη διακίνηση ναρκωτικών μπορεί να υπόκειται στο φόρο προστιθεμένης αξίας (ΦΠΑ).

Συνοψίζω τα πραγματικά περιστατικά της πρώτης υπόθεσης. Στις αρχές του 1983, ασκήθηκε ποινική δίωξη κατά του ολλανδού υπηκόου Willem Mol, ο οποίος και συνελήφθη, διότι διέθεσε στο εμπόριο αρκετές παρτίδες αμφεταμινών. Συγχρόνως, η οικονομική εφορεία των Κάτω Χωρών εξέδωσε διορθωτική πράξη επιβολής φόρου εισοδήματος (διόρθωση φόρου κύκλου εργασιών) που κάλυπτε την περίοδο από 1ης Σεπτεμβρίου 1982 μέχρι 31ης Μαρτίου 1983, με τον ισχυρισμό ότι ο Mol ασκούσε το εμπόριο αυτό ως επιχειρηματίας και συνεπώς έπρεπε, μολονότι το εμπόριο αυτό ήταν παράνομο, να υποβληθεί στο φόρο κύκλου εργασιών. Ο Mol προσέβαλε ενώπιον του Gerechtshof του Leeuwarden την πράξη επιβολής φόρου χωρίς όμως η προσφυγή του να ευδοκιμήσει, εν συνεχεία δε άσκησε αναίρεση ενώπιον του Hoge Raad των Κάτω Χωρών. Ενώπιον του τελευταίου αυτού δικαστηρίου υποστήριξε ότι, δεδομένου ότι η δραστηριότητα που είχε ασκήσει ήταν αντικοινωνική και επομένως κολάσιμη, δεν μπορούσε να γεννήσει καμιά φορολογική υποχρέωση.

Το Hoge Raad έκρινε ότι για την επίλυση της διαφοράς, ήταν αναγκαίο να ερμηνευθεί - υπό έποψη την οποία δεν είχε ακόμη εξετάσει το Δικαστήριο - το άρθρο 2, παράγραφος 1, της έκτης οδηγίας (77/388) του Συμβουλίου, της 17ης Μαΐου 1977, περί εναρμονίσεως των νομοθεσιών των κρατών μελών περί του ΦΠΑ (ΕΕ ειδ. έκδ. 09/001, σ. 49). Επομένως, κατ' εφαρμογή του άρθρου 177, παράγραφος 3, της Συνθήκης ΕΟΚ, και με απόφαση της 29ης Οκτωβρίου 1986, ανέστειλε τη διαδικασία και υπέβαλε στο Δικαστήριο το ακόλουθο ερώτημα:

"Πρέπει το άρθρο 2 της έκτης οδηγίας να ερμηνεύεται υπό την έννοια ότι η παράδοση αμφεταμινών, που πραγματοποιήθηκε δυνάμει επαχθούς δικαιοπραξίας στο εσωτερικό της χώρας, δεν μπορεί να υποβληθεί σε φόρο προστιθεμένης αξίας, εφόσον πρόκειται για παράδοση που απαγορεύεται από το νόμο;"

'Ερχομαι τώρα στην υπόθεση 289/86. Η Κοινωνική και Πολιτιστική 'Ενωση Happy Family του 'Αμστερνταμ διαχειρίζεται ένα κέντρο νεότητας στα μέλη του οποίου ένας "huisdealer" (εξουσιοδοτημένος πωλητής) πωλεί ήπια ναρκωτικά καταβάλλοντας στην ίδια αυτή ένωση μέρος των εσόδων. Σημειώνω ότι οι "huisdealers" ασκούν μια κατά κάποιον τρόπο θεσμοθετημένη δραστηριότητα. Οι οδηγίες της ολλανδικής εισαγγελικής αρχής σχετικά με την πολιτική έρευνας και τη δίωξη αξιοποίνων πράξεων βάσει του Opiumwet (νόμου περί ναρκωτικών, 1928) τον καθορίζουν πράγματι ως "πωλητή ... προϊόντων με βάση την ινδική κάνναβη ο οποίος, με την εμπιστοσύνη και υπό την προστασία των υπευθύνων ενός κέντρου νεότητας, έχει κατ' αποκλειστικότητα τη δυνατότητα να πωλεί" τα εν λόγω προϊόντα στο κέντρο νεότητας. Καταρχήν, κατά του "εξουσιοδοτημένου πωλητή" είναι δυνατό να ασκηθεί ποινική δίωξη, κατά το μέτρο όμως που καθόρισε άλλες "προτεραιότητες" στην καταστολή της διακίνησης ναρκωτικών η εισαγγελική αρχή δεν κινεί την ποινική δίωξη κατ' αυτού υπό την προϋπόθεση ότι δεν εμφανίζεται δημοσίως και κατά τρόπον προκλητικό ως πωλητής (Nederlandse Staatscourant της 18.7.1980, αριθ. 137, σ. 7).

Η οικονομική εφορεία απηύθυνε επίσης στην 'Ενωση Happy Family διορθωτική πράξη επιβολής φόρου για την περίοδο από 13ης Σεπτεμβρίου 1984 μέχρι 31ης Μαρτίου 1985. Η 'Ενωση άσκησε τότε προσφυγή ενώπιον του Gerechtshof του 'Αμστερνταμ ισχυριζόμενη ότι, σύμφωνα με την απόφαση που εξέδωσε το Δικαστήριο στις 28 Φεβρουαρίου 1984 (υπόθεση 294/82, Einberger II, Συλλογή 1984, σ. 1177), τα κέρδη από το εμπόριο ναρκωτικών δεν φορολογούνται. Με απόφαση της 28ης Οκτωβρίου 1986, το επιληφθέν δικαστήριο υπέβαλε στο Δικαστήριο τα ακόλουθα ερωτήματα:

"α) Το άρθρο 2, παράγραφος 1, της έκτης οδηγίας του Συμβουλίου έχει την έννοια, λαμβανομένης υπόψη της αποφάσεως του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, της 28ης Φεβρουαρίου 1984, επί της υποθέσεως 294/82, ότι δεν οφείλεται φόρος κύκλου εργασιών για την παράδοση ναρκωτικών στο εσωτερικό κράτους μέλους;

β) Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως στο πρώτο ερώτημα: η απάντηση αυτή περιλαμβάνει την παράδοση κάθε είδους ναρκωτικών, ιδίως την παράδοση προϊόντων ινδικής καννάβεως;

γ) Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως και στο δεύτερο ερώτημα: το γεγονός ότι αρμόδιες δικαστικές αρχές ακολουθούν μια ελαστική κατασταλτική πολιτική, που επιτρέπει σε ορισμένες περιπτώσεις την παράδοση προϊόντων ινδικής καννάβεως, χωρίς αυτό να συνεπάγεται την ποινική δίωξη, μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετική εκτίμηση για το αν οφείλεται φόρος κύκλου εργασιών κατά την παράδοση των προϊόντων αυτών;"

'Οπως μπορεί εύκολα να παρατηρηθεί, το ερώτημα του Hoge Raad προς το Δικαστήριο συμπίπτει με το πρώτο από τα ερωτήματα που υπέβαλε το Gerechtshof. Το γεγονός αυτό, καθώς και το ότι συμπίπτουν οι τομείς στους οποίους αναφέρονται οι δύο υποθέσεις, δικαιολογούν την κοινή εξέτασή τους. Φυσικά, τα ερωτήματα β) και γ) του δικαστή του 'Αμστερνταμ θα αναλυθούν χωριστά (σημεία 5 και 6).

Η γαλλική, γερμανική και ολλανδική κυβέρνηση, καθώς και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατέθεσαν γραπτές παρατηρήσεις στις δύο διαδικασίες και, με εξαίρεση τις δύο πρώτες, μετείχαν στην προφορική συζήτηση. Η 'Ενωση Happy Family έπραξε το ίδιο στην υπόθεση 289/86, ενώ στην υπόθεση 269/86 ο Mol περιορίστηκε να συμμετάσχει στην προφορική διαδικασία.

2. Για την καλύτερη κατανόηση των ερωτημάτων που υποβλήθηκαν στο Δικαστήριο, είναι χρήσιμο να υπομνηστεί η σχετική κοινοτική νομοθεσία η οποία περιλαμβάνεται στα άρθρα 2, παράγραφος 1, και 4, παράγραφος 1, της έκτης οδηγίας. Το πρώτο ορίζει ότι υπόκεινται στον ΦΠΑ "οι παραδόσεις αγαθών και οι παροχές υπηρεσιών, που πραγματοποιούνται εξ επαχθούς αιτίας στο εσωτερικό της χώρας υπό υποκειμένου στο φόρο ...". Κατά το δεύτερο, "θεωρείται ως 'υποκείμενος στο φόρο' οποιοσδήποτε ασκεί, κατά τρόπον ανεξάρτητο και σε οποιονδήποτε τόπο, μία (από τις οικονομικές δραστηριότητες) ανεξαρτήτως του επιδιωκομένου σκοπού ή των αποτελεσμάτων της δραστηριότητος αυτής".

'Οσον αφορά ειδικότερα τα ναρκωτικά που εισάγονται λαθραίως, πρέπει, εξάλλου, να υπομνηστούν οι τέσσερις αποφάσεις του Δικαστηρίου, από τις οποίες τρεις αφορούν τη δυνατότητα επιβολής τελωνειακών δασμών στα εμπορεύματα αυτά (απόφαση της 5ης Φεβρουαρίου 1981, υπόθεση 50/80, Horvath, Συλλογή 1981, σ. 385, και αποφάσεις της 26ης Οκτωβρίου 1982, υπόθεση 221/81, Wolf, Συλλογή 1982, σ. 3681, και υπόθεση 240/81, Einberger I, Συλλογή 1982, σ. 3699), η δε τελευταία ως προς τη δυνατότητα να γεννηθεί φορολογική οφειλή λόγω του φόρου κύκλου εργασιών (απόφαση της 28ης Φεβρουαρίου 1984, υπόθεση 294/82, Einberger II, που παρατέθηκε ήδη). 'Ολες οι αποφάσεις επικυρώνουν την ίδια αρχή: τα ναρκωτικά εμπίπτουν στην πλήρη απαγόρευση εισαγωγής και εμπορίας στην Κοινότητα, εκτός αν περιλαμβάνονται στο ελεγχόμενο εμπορικό κύκλωμα και προορίζονται για ιατρικούς ή επιστημονικούς σκοπούς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν υπόκεινται σε δασμό ή φόρο ανεξαρτήτως του αν ανακαλυφθούν και καταστραφούν ή διαφύγουν την επίβλεψη των αρχών (βλέπε την τελευταία παρατεθείσα απόφαση, σκέψεις 14 μέχρι 16).

3. Κατ' αντίθεση προς τις υποθέσεις τις οποίες έχει εξετάσει μέχρι τώρα το Δικαστήριο, αυτές που καλείται να εξετάσει σήμερα έχουν ως αντικείμενο όχι την παράνομη εισαγωγή αλλά την παράδοση ναρκωτικών εξ επαχθούς αιτίας στο εσωτερικό κράτους μέλους. Είναι δυνατόν, όπως ερωτούν ουσιαστικά τα αρμόδια δικαστήρια, να εφαρμοστεί στην περίπτωση αυτή η αρχή την οποία μόλις προηγουμένως υπενθύμισα;

Τα κράτη τα οποία παρενέβησαν στην υπόθεση προτείνουν στο Δικαστήριο να απαντήσει αρνητικά προβάλλοντας σειρά επιχειρημάτων που στηρίζονται είτε στις διατάξεις και τους σκοπούς της έκτης οδηγίας είτε στο άδικο ή στο επικίνδυνο των αποτελεσμάτων που θα συνεπαγόταν η επέκταση, πέρα από τα αρχικά της όρια, της νομολογίας Einberger II. Ειδικότερα, η πρώτη ομάδα κρατών αναφέρεται: α) στο άρθρο 4, παράγραφος 1, καθόσον μ' αυτό αποκλείεται ο σκοπός και τα αποτελέσματα μιας οικονομικής δραστηριότητας να έχουν σημασία για την υπαγωγή της δραστηριότητας αυτής στον ΦΠΑ (Κάτω Χώρες, Γαλλία) β) στο σκοπό του φόρου, ο οποίος συνίσταται στο να πλήττει συνολικά την τελική κατανάλωση στο εσωτερικό της χώρας και δεν λαμβάνει υπόψη την ενδεχόμενη παράνομη συναλλαγή με την οποία ο καταναλωτής προμηθεύεται το εμπόρευμα (Γερμανία) γ) στη διαφορά που χωρίζει τις γενεσιουργές αιτίες του φόρου στις δύο περιπτώσεις (παράδοση στο εσωτερικό της χώρας) και στην περίπτωση (εισαγωγή) για την οποία το Δικαστήριο δεν δέχθηκε ότι γεννάται φορολογική υποχρέωση.

Με τα επιχειρήματα της δεύτερης ομάδας κρατών, παρατηρείται αντίθετα ότι, εφαρμοζόμενη στις εξεταζόμενες υποθέσεις, η νομολογία Einberger II: δ) καταλήγει στο να ευνοεί στο φορολογικό επίπεδο το παράνομο εμπόριο σε σχέση με το νόμιμο και, στο πλαίσιο του πρώτου, τη διακίνηση ναρκωτικών σε σχέση με την παράνομη εργασία ή τη διακίνηση όπλων και πορνογραφικών έργων (Κάτω Χώρες, Γερμανία) ε) υπεισέρχεται, θίγοντας την επιδιωκόμενη με την οδηγία εναρμόνιση των φορολογητέων πράξεων, στις έννομες τάξεις που επιφυλάσσουν διαφορετικό καθεστώς στο εμπόριο ναρκωτικών. Ακριβώς, το τρίτο ερώτημα του Gerechtshof του 'Αμστερνταμ δείχνει ότι συμπεριφορές που απαγορεύονται και τιμωρούνται αυστηρώς σε ορισμένες χώρες γίνονται ρητώς ανεκτές σε άλλες (Γαλλία).

Οι προσφεύγοντες στις κύριες δίκες και η Επιτροπή εκφράζουν αντίθετη άποψη. Υποστηρίζουν ότι η νομολογία του Δικαστηρίου μπορεί να μεταφερθεί πλήρως στις προκείμενες υποθέσεις με αποτέλεσμα ότι πρέπει να αποκλειστεί η φορολόγηση του εμπορίου ναρκωτικών στο εσωτερικό κράτους μέλους.

4. Υπενθυμίζω ότι με την απόφαση Einberger II, η μη επιβολή δασμού και φόρου στις εισαγωγές ναρκωτικών στηρίχθηκε στις απαγορεύσεις εισαγωγής και εμπορίας που πλήττουν τις ουσίες αυτές σε όλα τα κράτη μέλη λόγω των διεθνών υποχρεώσεων που έχουν αναλάβει (Ενιαία Σύμβαση περί ναρκωτικών, Νέα Υόρκη, 30 Μαρτίου 1961, και Σύμβαση περί των ψυχοτρόπων ουσιών, Βιέννη, 21 Φεβρουαρίου 1971, στο United Nations Treaty Series, τόμοι 520 και 1019, σσ. 151 και 175). Νομίζω όμως ότι το στοιχείο αυτό έχει μεγάλη σημασία για την επίλυση του προβλήματος. Πράγματι, εξετάζοντας τις δύο απαγορεύσεις, το Δικαστήριο φαίνεται να θεωρεί ότι τα ναρκωτικά είναι ξένα προς το νόμιμο εμπορικό κύκλωμα των διαφόρων κρατών μελών. Το γεγονός ότι τα ναρκωτικά βρίσκονται πραγματικά σ' αυτά τα κράτη κατόπιν εσωτερικής παραγωγής και όχι εισαγωγής δεν έχει, επομένως, καμιά σημασία. Και στις δύο περιπτώσεις - η διατύπωση είναι η ίδια με αυτήν της σκέψης 13 στις αποφάσεις Wolf και Einberger I - το αποφασιστικό στοιχείο είναι ότι τα ναρκωτικά δεν μπορούν να "ενσωματωθούν στην οικονομία της Κοινότητας".

Κατόπιν αυτού θα εξετάσω τα επιχειρήματα τα οποία προέβαλαν οι κυβερνήσεις που παρενέβησαν στην υπόθεση. Αυτά που αντλούν από το γράμμα ή τους σκοπούς του νόμου μού φαίνονται στο σύνολό τους αρκετά εύθραστα. 'Ετσι, είναι προφανές ότι αναφερόμενη στις "οικονομικές δραστηριότητες" ή καθορίζοντας ως σκοπό τη φορολόγησή της "τελικής κατανάλωσης" , η οδηγία αναφέρεται στα αγαθά που είναι ενταγμένα στην κοινοτική οικονομία και, επομένως, αποκλείει από το πεδίο εφαρμογής τα προϊόντα που δεν πληρούν την προϋπόθεση αυτή. Ούτε και είναι ακριβής ο ισχυρισμός ότι ο κοινοτικός νομοθέτης αδιαφορεί για τον παράνομο χαρακτήρα της συναλλαγής με την οποία ο τελικός καταναλωτής αποκτά το εμπόρευμα. Πράγματι, κατά το άρθρο 5, παράγραφος 1, ως παράδοση αγαθού θεωρείται "η μεταβίβαση της εξουσίας να διαθέτει κανείς ενσώματο αγαθό ως κύριος". 'Ομως, δεν μπορεί κάποιος να είναι κύριος παρά μόνο λό