Available languages

Taxonomy tags

Info

References in this case

Share

Highlight in text

Go

OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

CHRISTINE STIX-HACKL

przedstawiona w dniu 14 lipca 2005 r.1(1)

Sprawy połączone od C-266/04 do C-270/04, C-276/04 i od C-321/04 do C-325/04

Nazairdis SAS (C-266/04),

Jaceli SA (C-267/04),

Komogo SA (C-268/04 i C-324/04),

Tout pour la maison SARL (C-269/04),

Distribution Casino France SAS (C-270/04),

Bricorama France SAS (C-276/04),

Distribution Casino France 3 SAS (C-321/04),

Société Casino France, będąca następcą prawnym SA IMQEF, będącej następcą prawnym SA JUDIS (C-322/04),

Dechrist Holding SA (C-323/04),

Tout pour la maison SARL (C-325/04)

przeciwko

Caisse nationale de l’organisation autonome d’assurance vieillesse des travailleurs non salariés des professions industrielles et commerciales (Organic)

[wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez tribunal des affaires de sécurité sociale de Saint-Étienne (Francja) (od C-266/04 do C-270/04 i C-276/04) i przez cour d’appel de Lyon (Francja) (od C-321/04 do C-325/04)]

Artykuł 87 ust. 1 WE – Podatek, którego wysokość zależy od powierzchni sprzedaży – Przeznaczenie dochodów z podatku

Spis treści

I –   Wprowadzenie

II – Krajowe ramy prawne

A –   Podatek wspierający handel i rzemiosło

B –   Przeznaczenie dochodu z podatku

1.     Odprawa pieniężna

2.     Inne przeznaczenia podatku TACA

a)     Przeznaczenie na rzecz Fisac

b)     Przeznaczenie na rzecz na rzecz podstawowych systemów ubezpieczeń emerytalnych osób prowadzących działalność na własny rachunek w rzemiośle, oraz osób prowadzących działalność na własny rachunek w przemyśle i handlu

c)     Przeznaczenie na rzecz CPDC

III – Postępowania przed sądami krajowymi i pytania prejudycjalne

IV – Ocena

A –   Uwagi wstępne w przedmiocie dopuszczalności wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym

B –   Niepodleganie podatkowi przez niektóre placówki handlu detalicznego

1.     Zasadność pytania w świetle przedmiotu sporu przed sądami krajowymi

2.     Posiłkowo – kwalifikacja niepodlegania podatkowi niektórych placówek handlowych

C

1.     Odpowiedź stron na pisemne pytanie Trybunału

2.     Ocena prawna

a)     Orzecznictwo

b)     Analiza prawna

D –   W przedmiocie różnych działań interwencyjnych, w finansowaniu których ma udział sporny podatek

1.     Główne argumenty stron

2.     Ocena prawna

a)     Orzecznictwo

b)     W przedmiocie systemu odpraw

c)     W przedmiocie dodatkowej dotacji na rzecz systemów ubezpieczeń emerytalnych

d)     W przedmiocie środków indywidualnych przyznawanych przez Fisac i CPDC

V –   Wnioski






I –    Wprowadzenie

1.     Wnioski o wydanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni art. 87 ust. 1 WE. Zostały one złożone w ramach postępowań, w trakcie których zakwestionowana została zgodność z prawem francuskiego podatku wspierającego handel i rzemiosło.

II – Krajowe ramy prawne

A –    Podatek wspierający handel i rzemiosło

2.     Zgodnie z art. 1 ustawy nr 72-657 z dnia 13 lipca 1972 r. ustanawiającej środki na rzecz pewnych kategorii handlowców i rzemieślników w podeszłym wieku(2) „ustanawia się […] środki pomocy na rzecz osób aktywnych zawodowo lub emerytów, przynależących do systemu ubezpieczeń emerytalnych pracowników rzemiosła, przemysłu i handlu”.

3.     Artykuł 3 ust. 2 ustawy nr 72-657, w brzmieniu zmienionym ustawą nr 94-1162 z dnia 29 grudnia 1994 r. w sprawie budżetu na rok 1995(3) (zwanej dalej „ustawą nr 72-657”) ustanawia podatek wspierający handel i rzemiosło (zwany dalej „podatkiem TACA”).

4.     Podatek TACA jest podatkiem progresywnym, ponoszonym bezpośrednio przez znajdujące się na terytorium Francji placówki sprzedaży detalicznej o powierzchni sprzedaży większej niż 400 m2, o obrotach przekraczających 460 000 euro rocznie. Progresywna skala podatkowa jest określana w oparciu o stosunek obrotu w skali rocznej do powierzchni w metrach kwadratowych.

5.     W momencie zajścia okoliczności sporu podatek TACA był pobierany przez Caisse nationale de l’organisation autonome d’assurance vieillesse des professions industrielles et commerciales (zwaną dalej „Organic”).

B –    Przeznaczenie dochodu z podatku

1.      Odprawa pieniężna

6.     Zgodnie z art. 8–10 ustawy nr 72-657 dochód z podatku TACA był przeznaczany na finansowanie szczególnego rodzaju pomocy o charakterze rekompensaty za zaprzestanie działalności na rzecz pewnych kategorii handlowców i rzemieślników, kończących definitywnie wszelką działalność zawodową po osiągnięciu wieku 60 lat, pod warunkiem że ich przychody sytuują się poniżej określonego pułapu.

7.     Artykuł 106 ustawy nr 81-1160 z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie budżetu na rok 1982, zmieniony ustawą nr 95-95 z dnia 1 lutego 1995 r. oraz ustawą nr 2002-1575 z dnia 30 grudnia 2002 r., zastąpił tę szczególną pomoc o charakterze rekompensaty odprawą pieniężną. Przepis ten stanowi:

„Handlowcy i rzemieślnicy odprowadzający przez okres co najmniej piętnastu lat składki na rzecz systemu ubezpieczeń emerytalnych pracowników rzemiosła, przemysłu i handlu, w okoliczności gdy zgromadzone przez nich środki są niższe niż pułap określony dekretem, mogą skorzystać na własny wniosek z pomocy wypłacanej przez kasę powołanego systemu, po osiągnięciu wieku:

a)      ukończonych lat sześćdziesięciu w przypadku definitywnego zaprzestania wszelkiej działalności zawodowej;

b)      ukończonych lat pięćdziesięciu siedmiu, jeżeli wykażą, iż nie skorzystali z osobistego dodatku emerytalnego bezpośrednio po przejściu na emeryturę, w sytuacji gdy zaprzestanie przez nich działalności, bez szkody dla potrzeb miejscowej ludności, następuje:

–       w związku z przedsięwzięciem zbiorowym przewidzianym w art. 4 ustawy nr 89-1008 z dnia 31 grudnia 1989 r. w sprawie rozwoju przedsiębiorstw handlowych i rzemieślniczych oraz poprawy ich otoczenia gospodarczego, prawnego i społecznego;

–       lub w związku z restrukturyzacją handlu i rzemiosła prowadzoną przez państwo w wykonaniu art. 11 ustawy nr 82-653 z dnia 29 lipca 1982 r. w sprawie reformy planowania.

Handlowiec lub rzemieślnik trwale niezdolny do prowadzenia działalności nie musi spełniać przesłanki wieku przewidzianej w akapicie pierwszym.

[…]”.

8.     Dekret nr 82-307 z dnia 2 kwietnia 1982 r. określa przesłanki przyznawania odprawy pieniężnej. Dekret ten został wdrożony rozporządzeniem ministra z dnia 13 sierpnia 1996 r.(4). Artykuł 10 rozporządzenia, zmieniony rozporządzeniem z dnia 3 września 2001 r. w sprawie waloryzacji wartości w euro pewnych kwot wyrażonych we frankach(5), precyzuje, iż „kwota odprawy wynosi od 3140 euro do 18 820 euro w przypadku gospodarstwa domowego lub od 2020 euro do 12 100 euro w przypadku osoby samotnej”.

2.      Inne przeznaczenia podatku TACA

9.     Od wprowadzenia podatku TACA dochód z tego podatku wzrósł w wyraźny sposób z powodu rozwoju rynku masowej dystrybucji i przyrostu powierzchni sprzedaży instytucji handlowych na terytorium francuskim. W związku z tym art. 4 ustawy nr 89-1008 z dnia 31 grudnia 1989 r. w sprawie rozwoju przedsiębiorstw handlowych i rzemieślniczych, zmieniony przez art. 40-I ustawy nr 96-1160 z dnia 27 grudnia 1996 r. w sprawie finansowania ubezpieczeń społecznych w roku 1997, stanowi:

„Organ odpowiedzialny za pobór podatku [TACA] jest uprawniony do przeznaczania nadwyżki dochodów z tego podatku na przedsięwzięcia zbiorowe mające na celu ochronę działalności handlowców w branżach dotkniętych przemianami społecznymi związanymi z rozwojem handlu, na przedsięwzięcia wspierające przekształcanie i restrukturyzację przedsiębiorstw handlowych lub rzemieślniczych, jak również na finansowanie podstawowych systemów ubezpieczeń emerytalnych pracowników rzemiosła, przemysłu i handlu”.

10.   Tak więc nadwyżka dochodów z podatku TACA przeznaczona została na rzecz Fonds d’intervention pour la sauvegarde de l’artisanat et du commerce (funduszu interwencyjnego zabezpieczenia rzemiosła i handlu, zwanego dalej „Fisac”), na rzecz podstawowych systemów ubezpieczeń emerytalnych osób prowadzących działalność na własny rachunek w rzemiośle, przemyśle i handlu oraz na rzecz comité professionnel de la distribution des carburants (komitetu zawodowego dystrybutorów paliw silnikowych, zwanego dalej „CPDC”).

a)      Przeznaczenie na rzecz Fisac

11.   Artykuł 2 dekretu nr 95-1140 z dnia 27 października 1995 r. w sprawie przeznaczenia nadwyżki dochodów z podatku wspierającego handel i rzemiosło(6) stanowi, iż część nadwyżki z dochodów z TACA zasili specjalny rachunek Fisac.

12.   Zgodnie z art. 1 dekretu nr 95-1140 Fisac finansuje po pierwsze, zbiorowe przedsięwzięcia podejmowane na rzecz wspierania i przystosowania handlu i rzemiosła w celu podtrzymania działalności handlowej na pewnych obszarach geograficznych i w sektorach zawodowych oraz na rzecz usług lokalnych sprzyjających życiu społecznemu, a po drugie, inicjatywy zmierzające do przekształcenia i restrukturyzacji przedsiębiorstw handlowych i rzemieślniczych o obrocie rocznym niższym niż określony w rozporządzeniu ministra właściwego w dziedzinie handlu i rzemiosła.

13.   Na mocy art. 8 dekretu nr 95-1140 „decyzje [o przyznaniu pomocy] są podejmowane przez ministra właściwego w dziedzinie handlu i rzemiosła, po uzyskaniu opinii komisji” ustanowionej na mocy tego dekretu.

b)      Przeznaczenie na rzecz podstawowych systemów ubezpieczeń emerytalnych osób prowadzących działalność na własny rachunek w rzemiośle oraz osób prowadzących działalność na własny rachunek w przemyśle i handlu

14.   Artykuł 40-II ustawy nr 96-1160 z dnia 27 grudnia 1996 r. w sprawie finansowania ubezpieczeń społecznych w roku 1997 uzupełnił art. L.633-9 kodeksu ubezpieczeń społecznych, dodając ust. 6, który stanowi, iż część dochodów z podatku TACA zostanie przeznaczona na finansowanie podstawowych systemów ubezpieczeń emerytalnych osób prowadzących działalność na własny rachunek w rzemiośle, przemyśle i handlu. Jego kwota zostanie rozdzielona proporcjonalnie pomiędzy kasę Organic i Caisse nationale d’assurance vieillesse des artisans (zwaną dalej „kasą Cancava”), w zależności od wielkości ich deficytu księgowego.

15.   Kwota dochodów z podatku TACA przeznaczana na wskazane systemy ubezpieczeń jest ustalana każdego roku w drodze wspólnego rozporządzenia ministra gospodarki, finansów i przemysłu oraz ministra pracy i solidarności.

16.   Przepis ten regulujący finansowanie podstawowych systemów ubezpieczeń emerytalnych został uchylony przez art. 35-IV ustawy nr 2002-1575 w sprawie budżetu na rok 2003.

c)      Przeznaczenie na rzecz CPDC

17.   CPDC został utworzony na mocy dekretu nr 91-284 z dnia 19 marca 1991 r.(7). Zgodnie z art. 2 dekretu nr 91-284, zmienionym przez art. 1 dekretu nr 98-132 z dnia 2 marca 1998 r.(8), CPDC jest odpowiedzialny w następującym zakresie:

„1.      Opracowanie i wdrażanie w życie programów działań mających na celu organizację sieci dystrybucji paliw silnikowych, poprawę jej wydajności, modernizację warunków wprowadzania do obrotu i zarządzania, jak również utrzymanie zrównoważonego poziomu obsługi na obszarze całego kraju.

2.      Wspieranie przedsiębiorstw ubiegających się o pomoc w realizacji przyjętych programów i przeprowadzenie w tych celach wszelkich potrzebnych badań.

3.      Gromadzenie informacji istotnych z punktu widzenia realizacji powołanych powyżej celów i ich rozpowszechnianie w środowisku zawodowym”.

18.   Artykuł 4 i nast. dekretu nr 91-284 precyzują, że decyzje CPDC podejmowane są przez zarząd CPDC, że są one doręczane komisarzowi rządowemu i organowi kontroli państwowej oraz że stają się prawomocne, o ile w terminie piętnastu dni powołane wyżej podmioty nie zgłoszą sprzeciwu.

19.   Artykuł 1 dekretu nr 98-132 zwiększył środki CPDC, uzupełniając jego dochody częścią nadwyżki z podatku TACA. Zgodnie z tym przepisem „rozporządzenie wydane wspólnie przez ministra właściwego w dziedzinie przemysłu, ministra właściwego w zakresie handlu i rzemiosła oraz ministra właściwego w zakresie budżetu określa każdego roku pułap środków przeznaczanych na rzecz [CPDC]”.

20.   Na powyższe zwiększenie środków CPDC wyraziła zgodę Komisja Wspólnot Europejskich decyzją nr N 294/97 z dnia 18 czerwca 1997 r. na okres od 1997 r. do 2000 r., w granicach kwoty 60 milionów franków francuskich (około 9 147 000 euro)(9).

III – Postępowania przed sądami krajowymi i pytanie prejudycjalne

21.   W dniu 11 kwietnia 2001 r. każda ze skarżących w sprawach od C-321/04 do C-325/04 wniosła przed tribunal des affaires de sécurité sociale de Saint-Étienne (Francja) skargę przeciwko Organic. W skargach tych wniosły one o zwrot kwot uiszczonych tytułem podatku TACA w roku 1999 i/lub 2000. Spółki te są zdania, że podatek TACA został ustanowiony z naruszeniem przepisów art. 87 ust. 1 WE oraz art. 88 ust. 3 WE.

22.   Orzeczeniami wydanymi w dniu 27 stycznia 2003 r. tribunal des affaires de sécurité sociale de Saint-Étienne oddalił skargi. Skarżące w postępowaniu przed sądem krajowym wniosły apelację do cour d’appel de Lyon (Francja).

23.   W dniu 7 kwietnia 2003 r. strona skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym w sprawie C-276/04 wniosła do tribunal des affaires de sécurité sociale de Saint-Étienne skargę przeciwko Organic, domagając się zwrotu kwot, które uiściła tytułem podatku TACA za lata 2000–2002.

24.   W dniu 11 kwietnia 2003 r. skarżące w postępowaniach przed sądem krajowym w sprawach od C-266/04 do C-270/04 wniosły do ww. sądu krajowego pięć odrębnych skarg przeciwko Organic, żądając zwrotu kwot, które uiściły one tytułem podatku TACA za rok 2001.

25.   Sądy krajowe w niniejszych sprawach mają wątpliwości, czy podatek TACA został ustanowiony z naruszeniem art. 87 ust. 1 WE oraz art. 88 ust. 3 zdanie  ostatnie WE.

26.   W tych okolicznościach cour d’appel de Lyon postanowieniem z dnia 24 lutego 2004 r. zawiesił postępowania i zwrócił się do Trybunału o „orzeczenie, czy [podatek TACA], którego zwrotu domagają się [skarżące w sprawach od C-321/04 do C-325/04], kwalifikuje się jako pomoc państwa w rozumieniu art. 87 WE”.

27.   Postanowieniami z dnia 5 kwietnia 2004 r. tribunal des affaires de sécurité sociale de Saint-Étienne zawiesił postępowania i zwrócił się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym w sprawach połączonych od C-266/04 do C-270/04 i C-276/04:

„Czy art. 87 WE powinien być interpretowany w ten sposób, że wsparcie ze środków publicznych udzielane przez Francję w ramach CPDC […], Fisac, odprawy pieniężnej wypłacanej rzemieślnikom i handlowcom oraz dotacji na rzecz systemów ubezpieczeń emerytalnych osób prowadzących na własny rachunek działalność w przemyśle i handlu, jak również systemu ubezpieczeń emerytalnych osób prowadzących na własny rachunek działalność w rzemiośle, stanowi pomoc państwa?”.

IV – Ocena

28.   Z uwag pisemnych, w szczególności tych przedstawionych przez Komisję, przez skarżące w postępowaniu przed sądami krajowymi oraz przez rząd francuski wynika, iż w niniejszych sprawach chodzi o dwa rodzaje środków, które mogą zostać zakwalifikowane jako pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. Z jednej strony chodzi o niepodleganie przez niektóre placówki handlu detalicznego podatkowi TACA, a z drugiej o różne działania finansowane z dochodów z podatku TACA. Na wstępie należy jednak zastanowić się nad dopuszczalnością obydwu serii wniosków o wydanie orzeczenia prejudycjalnego.

A –    Uwagi wstępne w przedmiocie dopuszczalności wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym

29.   Postanowieniem Prezesa Trybunału z dnia 24 września 2004 r. wszystkie powołane wyżej sprawy zostały połączone do wspólnego postępowania i wyrokowania.

30.   Na początku należy wyjaśnić, iż do Trybunału wpłynął również w dniu 16 listopada 2004 r. wniosek Cour de cassation (Francja) o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie podatku TACA(10). Postępowanie w tej sprawie zostało zawieszone do czasu wydania wyroku w niniejszych sprawach.

31.   Dopuszczalność wniosków o wydanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym nie była kwestionowana w trakcie procedury pisemnej. Należy jednak zauważyć, iż ani postanowienia odsyłające tribunal des affaires de sécurité sociale de Saint-Étienne, ani te wydane przez cour d’appel de Lyon nie dają możliwości oceny rzeczywistego oddziaływania kwestii z zakresu prawa wspólnotowego na rozpatrywane przepisy prawa krajowego z uwagi na to, że w pytaniach prejudycjalnych tribunal des affaires de sécurité sociale de Saint-Étienne z jednej strony nie przedstawia żadnych szczegółów na temat tych przepisów, ograniczając się do wskazania niektórych przeznaczeń dochodów ze spornego podatku, a cour d’appel de Lyon z drugiej strony nie precyzuje, na jakie cele przeznaczany jest dochód z rozpatrywanego podatku. W tej sytuacji jedynie łączna lektura postanowień odsyłających obydwu sądów krajowych daje możliwość dostatecznego zrozumienia kontekstu krajowego.

32.   W tej kwestii należy jednakże przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem informacje, które musi zawierać decyzja odsyłająca, „mają nie tylko umożliwić Trybunałowi udzielenie użytecznych odpowiedzi, lecz także umożliwić rządom państw członkowskich, jak również zainteresowanym stronom, przedstawienie uwag zgodnie z art. 20 Statutu Trybunału”(11). W świetle tej zasady postanowienia odsyłające tribunal des affaires de sécurité sociale de Saint-Étienne zdają się być zbyt skrótowe, ponieważ zupełnie pomijają przedstawienie rozpatrywanych przepisów prawa krajowego. W tym kontekście nie można odwołać się do pisemnych uwag złożonych przez strony lub rząd francuski, ponieważ rządy innych państw członkowskich nie dysponują nimi w chwili sporządzania ewentualnych własnych uwag pisemnych.

33.   Te braki decyzji odsyłających zasługują na podkreślenie, pomimo że, uwzględniając w szczególności połączenie tych spraw ze sprawami wynikającymi z wniosków o wydanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym złożonych przez cour d’appel de Lyon, nie stanowią one przeszkody w udzieleniu przez Trybunał użytecznej odpowiedzi sądom krajowym.

B –    Niepodleganie podatkowi przez niektóre placówki handlu detalicznego

1.      Zasadność pytania w świetle przedmiotu sporu przed sądami krajowymi

34.   Jeżeli chodzi o kwestię, czy niepodleganie niektórych placówek handlowych podatkowi TACA stanowi pomoc państwa, wątpię, czy jej analizowanie byłoby zasadne, z uwagi na przedmiot postępowań przed sądami krajowymi. Ich przedmiotem są bowiem wnioski o zwrot kwot zapłaconych przez sklepy wielkopowierzchniowe z tytułu podatku TACA. Otóż, jeśli zwolnienie, z którego korzystają niektóre placówki handlowe, miałoby stanowić pomoc państwa, placówki te musiałyby, jako beneficjenci pomocy, dokonać jej zwrotu. Ewentualne zakwalifikowanie zwolnienia jako pomocy państwa nie miałoby więc znaczenia dla zgodności z prawem poboru podatku TACA. Z tego powodu nie wydaje mi się konieczne, aby Trybunał wypowiadał się w tej pierwszej kwestii.

35.   Związek, jakiego próbują dowieść skarżące w postępowaniu głównym, pomiędzy niepodleganiem podatkowi przez niektóre placówki a zgodnością z prawem opodatkowania skarżących, wynika moim zdaniem z nieporozumienia, które mogłoby zostać pogłębione przez zbyt dosłowne odczytanie orzecznictwa Trybunału. Z jednej strony bowiem bezsporne jest, iż zwolnienie podatkowe lub zwolnienie z obciążeń socjalnych może stanowić pomoc państwa w rozumieniu traktatu WE, o ile ma ono cechy „odstępstwa z samej natury, w odniesieniu do struktury ogólnego systemu, w który się wpisuje”(12), z drugiej, iż „sposób finansowania pomocy może sprawić, że cały system pomocy, który finansuje, jest niezgodny ze wspólnym rynkiem. Dlatego też badania pomocy nie można oddzielić od badania skutków sposobu jej finansowania […]. Przeciwnie, Komisja, badając pomoc, musi koniecznie uwzględniać sposób jej finansowania, w przypadku gdy stanowi on integralną część tej pomocy”(13). Moim zdaniem z łącznej lektury tych wyroków nie można wywodzić, iż zwolnienie – jako sposób finansowania pomocy – zawsze powinno być uznawane za integralną część pomocy.

36.   W tej kwestii przytoczyć należy wyrok z dnia 13 stycznia 2005 r. w sprawie Streekgewest(14), w którym Trybunał wskazał, iż nie istnieje konieczny związek pomiędzy podatkiem a finansowaniem zwolnienia podatkowego. Trybunał sprecyzował, iż „dochód z podatku nie ma żadnego wpływu na wysokość pomocy. Zastosowanie zwolnienia podatkowego i jego zakres nie są bowiem zależne od dochodów z tego podatku”.

37.   Skarżące w postępowaniu głównym podniosły w trakcie procedury ustnej, iż powołany wyżej wyrok nie ma decydującego znaczenia w niniejszej sprawie z uwagi na jego szczególne elementy. Podniosły one w tym względzie, iż chodzi o uregulowania podatkowe o charakterze ogólnym mające za przedmiot ochronę środowiska, o przeznaczenie dochodów z podatku na rzecz skarbu państwa, brak stosunku konkurencji pomiędzy podmiotami zobowiązanymi z tytułu podatku i podmiotami zwolnionymi oraz o brak bezpośredniego i nierozerwalnego związku pomiędzy podatkiem a jego szczególnym przeznaczeniem, podczas gdy w niniejszej sprawie chodzi o uregulowania podatkowe o charakterze szczególnym, z których dochód nie był przeznaczony na rzecz ogólnego budżetu państwa w rozpatrywanym okresie. Ponadto dochód z podatku TACA jest przeznaczony na pozytywną pomoc na rzecz podmiotów konkurujących ze skarżącymi spółkami oraz istnieje bezpośredni i nierozerwalny związek pomiędzy podatkiem a pomocą wynikającą ze zwolnień.

38.   Nie negując istniejących różnic pomiędzy środkiem o charakterze podatkowym, który był przyczyną powołanego wyżej wyroku Streekgewest, a podatkiem TACA, przyznać jednak należy, iż jeśli zwolnienia przewidziane w rozpatrywanych uregulowaniach krajowych zostałyby uznane za pomoc w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, nie oznaczałoby to, iż strona skarżąca miałaby prawo odmówić zapłaty podatku TACA. Jeżeli bowiem pomoc polega na zwolnieniu od podatku niektórych podatników, to nie pobór podatku jest niezgodny z prawem w świetle art. 87 WE i nast., lecz okoliczność, że niektóre podmioty są z niego zwolnione. Moim zdaniem zatem, pomimo różnic istniejących pomiędzy środkiem o charakterze podatkowym, o którym mowa w powołanym wyżej wyroku, a podatkiem TACA, w wyroku tym sformułowana została ogólna zasada, zgodnie z którą nie ma wystarczającego związku pomiędzy podatkiem a pomocą polegającą na zwolnieniu. Mimo że w niniejszej sprawie zwolnienia przewidziane w ustawie nr 72-657 miały te same cele co różne przeznaczenia dochodów z podatku TACA, brak jest mimo wszystko wystarczającego związku pomiędzy różnymi zwolnieniami a poborem podatku. Argumentacja przedstawiona przez skarżące w postępowaniu głównym, iż istniał ścisły związek pomiędzy zwolnieniami i pozytywną pomocą finansowaną z dochodów z podatku TACA oraz że skuteczność art. 88 ust. 3 WE nakazywałaby w efekcie umożliwienie zwrotu podatku TACA tym skarżącym, wydaje mi się niespójna. Ponieważ zakwalifikowanie pozytywnej pomocy finansowanej z dochodów z podatku TACA jest bez znaczenia dla kwalifikacji zwolnień w świetle art. 87 ust. 1 WE, nie jest ważne, w jakim stopniu uruchomienie przez państwa członkowskie odzyskiwania przyznanej z naruszeniem art. 88 ust. 3 WE pomocy, w niniejszej sprawie pod postacią zwolnień, napotyka na trudności praktyczne.

2.      Posiłkowo – kwalifikacja niepodlegania podatkowi przez niektóre placówki handlowe

39.   Brak znaczenia dla niniejszej sprawy analizy kwalifikacji w świetle art. 87 ust. 1 WE niepodlegania podatkowi przez niektóre placówki handlowe w żadnym wypadku nie może być interpretowany jako uznanie rozpatrywanych uregulowań krajowych za zgodne z prawem.

40.   Jeżeli jednak Trybunał chciałby wypowiedzieć się w przedmiocie kwalifikacji niepodlegania podatkowi przez niektóre placówki handlu detalicznego z jednej strony i przez niektóre sklepy wielkopowierzchniowe w zależności od daty ich założenia z drugiej(15), musiałby szczegółowo zbadać spójność tych zwolnień w świetle celów, jakim miały służyć rozpatrywane uregulowania krajowe.

41.   Na wstępie przypomnieć należy, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem charakter socjalny interwencji państwa nie jest wystarczający, aby interwencje te uniknęły zakwalifikowania jako pomoc w rozumieniu art. 87 WE(16). Artykuł ten bowiem „nie wprowadza rozróżnień w zależności od przyczyn lub celów interwencji państwa, lecz definiuje je w zależności od ich skutków”(17).

42.   Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału art. 87 ust. 1 WE wymienia cztery przesłanki, jeśli chodzi o kwalifikację pomocy państwa. Po pierwsze, jest to pomoc przyznawana przez państwo lub przy użyciu środków państwowych. Po drugie, interwencja ta wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Po trzecie, przyznaje ona korzyści jej beneficjentowi. Po czwarte, zakłóca konkurencję lub grozi jej zakłóceniem(18). Także zgodnie z utrwalonym orzecznictwem aby można było mówić o pomocy, wszystkie przesłanki, o których mowa w art. 87 ust. 1 WE, muszą być spełnione(19).

43.   W przypadku zwolnienia od podatku, z którego dochód przeznaczony jest na finansowanie interwencji państwa, nie ulega wątpliwości, iż rozpatrywane przepisy pochodzą od państwa(20). Biorąc po uwagę mechanizm stworzony przez uregulowania francuskie, sporny podatek stanowi źródło dochodu dla podmiotów wskazanych przez państwo, wśród których w pierwszym rzędzie znajduje się Organic, a w związku z tym rezygnacja z części tych dochodów, jaką jest zwolnienie z podatku niektórych podmiotów, mogłaby spowodować uszczuplenie środków państwowych.

44.   Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcie pomocy jest więc szersze niż pojęcie dotacji, ponieważ składają się na nie nie tylko świadczenia pozytywne, jakimi są dotacje, ale również świadczenia w innych postaciach zmniejszające zobowiązania, obciążające w normalnej sytuacji budżet przedsiębiorstwa, które, nie będąc dotacjami w ścisłym znaczeniu tego słowa, mają ten sam charakter i identyczne skutki. W związku z tym nie jest konieczne wykazywanie w każdym przypadku, iż nastąpiło przekazanie środków państwowych, aby można było uznać, że przyznana jednemu lub wielu przedsiębiorstwom korzyść stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE(21).

45.   Nie można więc wykluczyć w niniejszej sprawie, ze zwolnienie niektórych placówek handlowych od spornego podatku może zostać uznane za wykorzystanie środków państwowych. Należy sprawdzić, czy mając na uwadze szczególny charakter zaskarżonych uregulowań krajowych, zróżnicowane traktowanie wprowadzone przez te uregulowania w zakresie podlegania podatkowi rzeczywiście powoduje wykorzystanie środków i, równolegle, czy istnieje selektywnie przyznana korzyść, to znaczy, czy uregulowania te sprzyjają niektórym przedsiębiorstwom.

46.   W odniesieniu do tej kwestii rzecznik generalny A. Tizzano w opinii w sprawie Ferring(22) wskazał, że nie można „ani przyjąć, ani a priori wykluczyć, iż niepodleganie podatkowi przez określone podmioty oznacza przyznanie im selektywnej korzyści w rozumieniu art. [87 WE]. Należy zatem poszukiwać odpowiedzi odrębnie dla każdego przypadku, mając na uwadze swoisty charakter każdej sprawy, a w szczególności istniejące między zainteresowanymi podmiotami stosunki konkurencji, powód wprowadzenia podatku i wywoływane przezeń skutki”.

47.   Zgodnie z orzecznictwem „pojęcie pomocy nie obejmuje środków wprowadzających zróżnicowanie między przedsiębiorstwami w zakresie obciążeń, o ile zróżnicowanie to wynika z natury i struktury rozpatrywanego systemu obciążeń”(23).

48.   Komisja, Organic i rząd francuski podniosły w tej kwestii, iż niepodleganie podatkowi przez małe placówki handlowe oraz niektóre inne placówki było uzasadnione naturą i strukturą rozpatrywanego systemu podatkowego(24). Nie stanowiło ono w związku z tym środka selektywnego w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. Komisja wyjaśnia w tym zakresie, iż z powodu trudności odczuwanych przez drobnych handlowców w następstwie rozwoju nowych form dystrybucji władze francuskie zażądały od sklepów wielkopowierzchniowych gestu solidarności na miarę ich możliwości podatkowych. Dlatego podatek TACA pobierany był według skali progresywnej, w zależności od rocznego obrotu na m², a placówki o powierzchni sprzedaży mniejszej niż 400 m² lub osiągające roczny obrót poniżej 460 000 euro, były z niego zwolnione, natomiast dla placówek o powierzchni sprzedaży od 400 do 600 m² przewidziana była niższa stawka. Okoliczność, że podatnicy zostali określeni w zależności od ich możliwości podatkowych, jest zgodna z naturą i strukturą systemu opartego na solidarności zawodowej i logice redystrybucji. Rząd francuski przedstawia podobną argumentację. Zdaniem Organic, fakt że podatnicy zostali określeni głównie w zależności od wielkości powierzchni sprzedaży skorygowanej przez wysokość obrotu osiągniętego przez placówkę, natomiast przedsiębiorstwa niespełniające tych kryteriów zostały od podatku zwolnione, jest zgodny z ogólną strukturą systemu, którego podstawową zasadą jest sprawienie, aby sklepy wielkopowierzchniowe przyczyniały się do ochrony handlu lokalnego(25).

49.   Skarżące w postępowaniu głównym zwracają natomiast uwagę, iż o ile zgodne z prawem jest zwolnienie od podatku placówek handlowych o niewielkich możliwościach podatkowych, tj. osiągających niski obrót, o tyle inaczej jest w przypadku placówek należących do dużych sieci dystrybucji – i to niezależnie od ich powierzchni sprzedaży – jak również w przypadku sklepów wielkopowierzchniowych zlokalizowanych w centrach miast, korzystających ze zwolnienia na tej podstawie, że powstały przed dniem 1 stycznia 1960 r. (art. 3 akapit pierwszy ustawy nr 72-657).

50.   Jedynie w części podzielam ocenę Komisji, rządu francuskiego i Organic, ponieważ moim zdaniem sprowadza się ona do wyciągania z celu społecznego kwestionowanych uregulowań nazbyt pośpiesznych wniosków co do zakwalifikowania różnych przypadków niepodlegania podatkowi.

51.   Uważam, podobnie jak skarżące w postępowaniu głównym, że niezbędne jest rozróżnienie powyższych przypadków, zachowując w pamięci fakt, iż o ile pierwotnym celem ustawy było umożliwienie przyznania odprawy pieniężnej rzemieślnikom i handlowcom spełniającym przesłanki dochodu, o tyle z biegiem czasu duża wysokość dochodów z podatku sprawiła, że dochód ten mógł być przeznaczany na inne cele, w tym w szczególności na rzecz Fisac. Bardziej szczegółowa analiza celów, jakim służyły poszczególne interwencje finansowane w szczególności z nadwyżki dochodów z podatku TACA, ujawnia istnienie różnorodnych celów. I tak, o ile odprawa przyznawana rzemieślnikom i handlowcom wpisuje się wyraźnie w logikę redystrybucyjną systemu, który doprowadził do ustanowienia podatku TACA, o tyle interwencje publiczne w ramach Fisac zdają się w zasadzie zmierzać do zachowania atrakcyjności – szczególnie handlowej – centrów miast w związku z rozwojem centrów handlowych na peryferiach, co tylko pośrednio wpisuje się w logikę redystrybucyjną omawianego systemu.

52.   Ogólnie rzecz biorąc, wydaje się, że podstawą sporu jest kwestia, w jakiej mierze niepodleganie podatkowi przez niektóre podmioty będące jednocześnie beneficjentami pomocy finansowanej z dochodów z takiego podatku jest zgodne z ogólną strukturą systemu, przy założeniu, że między podmiotami podlegającymi podatkowi i podmiotami zwolnionymi od niego istnieje stosunek konkurencji. Pytanie to wymaga moim zdaniem wyważonej odpowiedzi. Jeżeli bowiem niepodleganie przez niektóre podmioty gospodarcze podatkowi może wydać się spójne z logiką redystrybucyjną systemu opartego na solidarności zawodowej, kiedy podmioty te są adresatami pomocy finansowanej z dochodów z powyższego podatku, to owa spójność wymaga co najmniej, aby kryteria określające podmioty zwolnione wpisywały się w tę logikę redystrybucyjną.

53.   Należy więc zastanowić się, czy rozróżnienia w zakresie opodatkowania wprowadzone przez uregulowania krajowe ograniczają się do uwzględnienia zróżnicowanych możliwości podatkowych(26) i jako takie są obiektywnie uzasadnione, przez co nie dochodzi do naruszenia równości między konkurującymi podmiotami.

54.   W niniejszej sprawie nie wydaje mi się, aby rozróżnienia wprowadzone przez sporne uregulowania krajowe wynikały wyłącznie z uwzględnienia różnic w zakresie możliwości podatkowych. Otóż kryterium powierzchni sprzedaży pozwala nie uczestniczyć w geście solidarności handlowcom dysponującym powierzchnią handlową mniejszą niż progi przewidziane w uregulowaniu krajowym, lecz osiągającym wysoki obrót z uwagi na ich przynależność do sieci dystrybucji cieszącej się dużą popularnością. Cel, jakim jest „rewitalizacja” centrów miast także nie usprawiedliwia tej różnicy w traktowaniu „wielkich” i „małych” powierzchni sprzedaży, tym bardziej że galerie handlowe dorównujące niejednokrotnie „wielkim powierzchniom” przyciągają takie sieci.

55.   Zgodnie z wyjaśnieniami skarżących w postępowaniu głównym, które w tym zakresie nie zostały podważone, zwolnienie placówek wielkopowierzchniowych powstałych przed dniem 1 stycznia 1960 r. sprzyja głównie dużym sklepom w centrach miast. Tak więc wydaje się, że placówki wielkopowierzchniowe traktowane są w różny sposób, w zależności od ich usytuowania. Należy jednak zauważyć, że zachowanie takich placówek w centrach miast może stanowić impuls dla małych placówek handlowych usytuowanych w sąsiedztwie, przez co rzeczone zwolnienie mogłoby zostać uznane za uzasadnione zarówno w świetle logiki redystrybucyjnej ustanowionego systemu, jak też w świetle założonego celu rewitalizacji centrów miast.

56.   W każdym razie do sądu krajowego należeć powinno dokonanie ustaleń faktycznych niezbędnych w celu porównania sytuacji placówek handlowych podlegających opodatkowaniu z sytuacją placówek zwolnionych.

57.   Jeżeli chodzi o przesłanki dotyczące oddziaływania na wymianę między państwami członkowskimi i na konkurencję, Komisja zdaje się słusznie odsyłać do wyroku z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie Włochy przeciwko Komisji(27), zgodnie z którym „gdy przyznana przez państwo pomoc wzmacnia pozycję jednego przedsiębiorstwa względem innych przedsiębiorstw konkurujących z nim w wymianie wspólnotowej, te ostatnie powinny zostać uznane za znajdujące się w zasięgu oddziaływania pomocy. Przy czym nie jest konieczne, by przedsiębiorstwo będące beneficjentem pomocy uczestniczyło w wywozie. […]

Podobnie, jeżeli państwo członkowskie przyznaje pomoc przedsiębiorstwom działającym w branży usług i dystrybucji, nie jest konieczne, aby przedsiębiorstwa korzystające z pomocy same prowadziły działalność poza tym państwem członkowskim, dla uznania, że pomoc wpływa na wymianę wspólnotową, zwłaszcza gdy chodzi o przedsiębiorstwa usytuowane w pobliżu granic między dwoma państwami członkowskimi.

Względnie niewielka wysokość pomocy lub względnie niewielkie rozmiary przedsiębiorstwa korzystającego z pomocy nie wykluczają a priori ewentualności, że wymiana między państwami członkowskimi zostanie zakłócona”.

58.   Zatem okoliczność, że niepodleganie podatkowi TACA jest korzystne głównie dla placówek o mniejszych rozmiarach, nie wyklucza łącznego wystąpienia przesłanek dotyczących oddziaływania na wymianę handlową i konkurencję.

59.   W związku z powyższym uważam przede wszystkim, że nie jest zasadne badanie różnych przypadków niepodlegania podatkowi przewidzianych przez rozpatrywane uregulowanie krajowe, pod względem ich kwalifikacji w świetle art. 87 ust. 1 WE. Dodatkowo należałoby zwrócić się do sądu krajowego, aby porównał sytuację placówek handlowych podlegających podatkowi z sytuacją placówek zwolnionych w świetle kryterium możliwości podatkowych, mając na uwadze cele uregulowania krajowego, aby stwierdzić, czy spełniona została przesłanka selektywności.

C –    W przedmiocie istnienia związku koniecznego między stosowanymi środkami i dochodami z podatku TACA

60.   Przed przystąpieniem do zbadania kwestii kwalifikacji w świetle art. 87 ust. 1 WE różnych środków finansowanych, przynajmniej częściowo, z dochodów z podatku TACA należy najpierw zbadać, czy istnieje konieczny związek pomiędzy podatkiem TACA a tymi środkami. Bowiem w braku takiego związku nie można byłoby uznać, iż rozpatrywany podatek jest integralną częścią tych środków, a kwalifikacja tych środków nie miałaby znaczenia dla postępowań o zwrot zapłaconego podatku wszczętych przed sądami krajowymi.

61.   Ponieważ Trybunał wydał wyroki, w których wyjaśnił powyższe pojęcie związku koniecznego po złożeniu pism procesowych w niniejszej sprawie, zwrócił się on na piśmie do stron, aby wypowiedziały się w trakcie rozprawy, „czy istnieje związek konieczny w rozumieniu wyroków Trybunału z dnia 13 stycznia 2005 r. w sprawie C-174/02 Streekgewest, Zb.Orz. str. I-85, pkt 26 i w sprawie C-175/02 Pape, Zb.Orz. str. I-127, pkt 15 pomiędzy podatkiem TACA i różnymi środkami finansowanymi z dochodów z tego podatku”.

1.      Odpowiedź stron na pisemne pytanie Trybunału

62.   Skarżące w postępowaniu głównym uważają, że niniejsze sprawy różnią się w szczególności od powołanej wyżej sprawy Streekgewest. Brak związku koniecznego w tamtej sprawie wynika z faktu, że dotyczyła ona uregulowań podatkowych o charakterze ogólnym, mających na celu ochronę środowiska, że dochód z podatku przeznaczony był na rzecz skarbu państwa, że podmioty zobowiązane nie łączył z podmiotami zwolnionymi stosunek konkurencji oraz że nie istniał bezpośredni i nierozerwalny związek pomiędzy podatkiem a jego szczególnym przeznaczeniem. Natomiast w niniejszych sprawach chodzi o uregulowania o charakterze szczególnym, mające na celu pomoc niektórym kategoriom handlowców, których łączy stosunek konkurencji z handlowcami podlegającymi podatkowi TACA, dochód z podatku TACA za rozpatrywane okresy nie jest przeznaczony na rzecz skarbu państwa, a podatek TACA służy finansowaniu środków o charakterze pozytywnym na rzecz podmiotów konkurujących ze skarżącymi.

63.   W odniesieniu do pomocy wypłacanej w ramach Fisac skarżące w postępowaniu głównym zwracają uwagę, iż pochodzi ona z nadwyżki dochodów z podatku, w związku z wydanym wspólnie rozporządzeniem ministrów określającym pułap dochodów przeznaczonych na te cele. To samo dotyczy dotacji przyznawanej systemowi ubezpieczeń emerytalnych handlowców i rzemieślników oraz finansowania CPDC.

64.   Skarżące w postępowaniu głównym podnoszą również, iż istnieje bezpośredni i nierozerwalny związek pomiędzy podatkiem i pomocą w postaci zwolnienia, a zatem należałoby uznać, że istnieje związek konieczny pomiędzy podatkiem TACA a zwolnieniem z niego drobnych handlowców. Zarówno Organic jak też rząd francuski odrzucają powyższą ocenę i odsyłają do powołanego wyżej wyroku w sprawie Streekgewest.

65.   Pozwana w postępowaniu głównym utrzymuje natomiast, iż część dochodu z podatku TACA nieprzeznaczona na finansowanie odpraw jest funkcją (zmiennej) kwoty globalnej odpraw oraz że określanie przeznaczenia tej części dochodu ma miejsce co roku i zależy od swobodnego uznania władz krajowych. Kwota nadwyżki dostępnej w celu finansowania innych niż system odpraw środków, jest więc zmienna; ponadto nadwyżka ta jest w części przeznaczana na finansowanie interwencji publicznych, które prawdopodobnie w żadnym wypadku nie kwalifikują się jako pomoc państwa, jak na przykład te związane z Epareca(28). Ponadto zarówno Fisac, jak też CPDC dysponują jeszcze innymi środkami niż część dochodu z podatku TACA. Wreszcie pozwana w postępowaniu głównym podkreśla, że część dochodu z podatku TACA może zawsze zostać pobrana i przeznaczona bezpośrednio do budżetu państwa. W tych warunkach dochód z podatku TACA nie ma bezpośredniego wpływu na kwotę indywidualnej pomocy przyznawaną ewentualnie przez Fisac lub CPDC.

66.   Rząd francuski i Komisja w zasadzie podzielają tę ocenę pozwanej w postępowaniu głównym i podkreślają, że kwota pomocy, jakiej udzielić może Fisac lub CPDC jest ustalana i ograniczana w drodze rozporządzeń, nie będąc w żaden sposób uzależniona od dochodów z podatku. Komisja podnosi nadto, iż kwota przeznaczanej na różne cele nadwyżki dochodu z podatku TACA, określana jest na początku roku i pozostaje niezmienna bez względu na wysokość dochodu z podatku. Tak więc nie ma również określonego klucza podziału nadwyżki dochodu z podatku pomiędzy poszczególne przeznaczenia.

2.      Ocena prawna

a)      Orzecznictwo

67.   Trybunał orzekł, iż pojęcie pomocy państwa rozciąga się nie tylko na niektóre opłaty o charakterze podatkowym, w zależności od przeznaczenia dochodu z tych opłat(29), ale również na sam pobór daniny stanowiącej opłatę o charakterze podatkowym(30).

68.   Zgodnie z powołanymi wyrokami(31), „aby można było uznać podatek lub jego część za integralny składnik pomocy, niezbędne jest istnienie w świetle znajdujących zastosowanie uregulowań krajowych związku koniecznego między podatkiem a pomocą, w tym znaczeniu, że środki uzyskane z podatku są obowiązkowo przeznaczane na finansowanie pomocy. Jeżeli istnieje taki związek, środki uzyskane z podatku wpływają bezpośrednio na stopień natężenia pomocy, a w konsekwencji również na ocenę z punktu widzenia zgodności pomocy ze wspólnym rynkiem (zob. podobnie wyrok z dnia 25 czerwca 1970 r. w sprawie 47/69 Francja przeciwko Komisji, Rec. str. 487, pkt 17, 20 i 21). Trybunał orzekł także, iż, w przypadku gdy taki związek pomiędzy pomocą a jej finansowaniem istnieje, notyfikacja pomocy przewidziana w art. 93 ust. 3 traktatu powinna również obejmować informacje dotyczące sposobu finansowania pomocy, tak aby Komisja mogła przeprowadzić swoje badanie na podstawie kompletnych informacji. W razie ich braku nie można byłoby wykluczyć uznania za zgodną z prawem pomocy, która, gdyby Komisja miała wiedzę na temat sposobu jej finansowania, mogłaby nie zostać za taką uznana (ww. wyrok w sprawie Van Calster i in., pkt 49 i 50, jak również wyrok z dnia 15 lipca 2004 r. w sprawie C-345/02 Pearle i in., Zb.Orz. str. I-7139, pkt 30)”.

b)      Analiza prawna

69.   Strony przedstawiły w zbieżny sposób proces przeznaczania dochodu z podatku TACA, jednakże są one podzielone w odniesieniu do wniosków, jakie należy z niego wyciągnąć w świetle kryterium związku koniecznego.

70.   W odniesieniu do związku pomiędzy zwolnieniami a dochodem z podatku TACA, jaki wykazują skarżące w postępowaniu głównym, ograniczę się do odesłania do moich uwag powyżej(32).

71.   Jeśli chodzi o wykazanie związku pomiędzy podatkiem TACA a różnymi przeznaczeniami dochodu, jaki przynosi, należy przede wszystkim podnieść, że istnienie związku koniecznego pomiędzy podatkiem TACA a finansowaniem systemu odpraw jest niezaprzeczalne, jako że podatek TACA został wprowadzony właśnie po to, aby finansować przyznawanie tej korzyści rzemieślnikom i handlowcom, których przedsiębiorstwa straciły na wartości z powodu ekspansji sklepów wielkopowierzchniowych.

72.   Różnice dotyczą więc mechanizmu przeznaczania nadwyżki dochodu z tego podatku, która pozostaje po przekazaniu odpraw osobom spełniającym przesłanki ustawowe.

73.   Istnienie związku koniecznego mogłoby wynikać z faktu, iż dochód z podatku TACA służy finansowaniu różnych działań interwencyjnych ze środków publicznych. W związku z tym pojawia się pytanie, czy niepewność co do wystąpienia nadwyżki i brak określonego klucza podziału tej ewentualnej nadwyżki pomiędzy różne przeznaczenia nie stoją na przeszkodzie uznaniu, że istnieje związek konieczny pomiędzy podatkiem a powyższymi przeznaczeniami.

74.   Należy zbadać, w jakim stopniu dochód z podatku wpływa bezpośrednio na wielkość poszczególnych środków pomocy lub, przytaczając rozważania rzecznika generalnego L.A. Geelhoeda w opinii w sprawach Streekgewest i Pape(33), w jakim stopniu „wyeliminowanie podatku eliminuje również konkretne źródło zasilające pomoc”. W tej kwestii rzecznik generalny L.A. Geelhoed poszukiwał kryteriów pozwalających wykazać istnienie tego, co nazywa on „bezpośrednim i nierozerwalnym związkiem” pomiędzy podatkiem a pomocą finansowaną poprzez ten podatek, podnosząc, iż związek taki byłby „o wiele mniej oczywisty w przypadkach, gdy przeznaczenie dochodów z podatku zależne jest od oceny w tym zakresie dokonywanej przez właściwe organy krajowe, gdy pomoc tylko częściowo finansowana jest przez podatek, gdy dochód z podatku przeznaczany jest również na inne niż rozpatrywana pomoc cele i gdy podatek nie ciąży wyłącznie na branży korzystającej z pomocy”.

75.   O ile istnienie stosunku konkurencji między podmiotami podlegającymi podatkowi a tymi, którzy korzystają z pomocy finansowanej przez nadwyżkę dochodu z podatku nie ulega wątpliwości, wiele okoliczności przemawia za brakiem bezpośredniego i nierozerwalnego związku między podatkiem TACA a różnymi przeznaczeniami nadwyżki dochodu, jaki przynosi.

76.   Okoliczność, że tylko część dochodu z podatku TACA, tj. powołana nadwyżka, jest przeznaczona na finansowanie interwencyjnych działań państwa, nie jest sama w sobie decydująca. W wyroku w sprawie Enirisorse(34) Trybunał orzekł, że pobór podatku, z którego dochód był w części przekazywany przedsiębiorstwu państwowemu, stanowi pomoc państwa niezgodną ze wspólnym rynkiem, precyzując, iż „ewentualna bezprawność poboru i przyznawania podatku […] dotyczy wyłącznie części dochodu z podatku przekazanej przedsiębiorstwu państwowemu i nie dotyczy całości tego podatku”.

77.   Znaczące wydaje się natomiast to, że o ile poszczególne przeznaczenia nadwyżki dochodu z podatku TACA zostały wyraźnie określone w rozpatrywanych uregulowaniach krajowych, o tyle ich podział pozostawiono ocenie właściwych ministrów w celu ustalenia w drodze rozporządzenia limitów odnoszących się do poszczególnych przeznaczeń. Ponadto fundusze przyznające pomoc, to znaczy Fisac i CPDC, dysponują zróżnicowanymi dochodami.

78.   Poza tym Komisja słusznie zauważa, iż kwoty przeznaczane rozporządzeniem wydanym wspólnie przez właściwych ministrów na Fisac i na CPDC są stałe, niezależnie od dochodu z podatku.

79.   Wreszcie bezsporne jest, że wysokość pomocy finansowanej przez Fisac i przez CPDC wynika z rozporządzeń i w żaden sposób nie zależy od wysokości dochodu z przeznaczonego na nie podatku TACA.

80.   W tej sytuacji nie można uznać, że istnieje jakikolwiek związek konieczny pomiędzy podatkiem TACA a działaniami interwencyjnymi finansowanymi przez Fisac i CPDC.

81.   W odniesieniu do rzekomej pomocy przyznanej handlowcom w postaci niepodwyższania składek dzięki przeznaczeniu części nadwyżki dochodu z podatku TACA na finansowanie podstawowych systemów ubezpieczeń emerytalnych osób prowadzących działalność na własny rachunek w rzemiośle oraz osób prowadzących działalność na własny rachunek w przemyśle i handlu wystarczy stwierdzić, że określenie poziomu składek stanowi uznaniową decyzję podmiotów zarządzających tymi systemami ubezpieczeń emerytalnych. Wobec braku bezpośredniego lub pośredniego związku między kwotą nadwyżki dochodów z podatku TACA przeznaczaną na ten cel a ogólnym ewoluowaniem przychodów tych zakładów ubezpieczeń emerytalnych stwierdzić należy, że nie istnieje żaden związek konieczny pomiędzy podatkiem TACA a przeznaczeniem części nadwyżki dochodu, jaki przynosi, na rzecz tych podmiotów.

D –    W przedmiocie różnych działań interwencyjnych, w finansowaniu których ma udział sporny podatek

82.   Należy przede wszystkim ustalić, czy odprawa przyznawana handlowcom i rzemieślnikom, którzy definitywnie zaprzestają działalności, stanowić może pomoc w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.

83.   Działania interwencyjne, w finansowaniu których ma udział nadwyżka dochodu z podatku TACA, poddam analizie w zakresie możliwości zakwalifikowania ich jako pomocy państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE jedynie posiłkowo, z uwagi na to, że nie istnieje związek konieczny między podatkiem a poszczególnymi działaniami interwencyjnymi.

1.      Główne argumenty stron

84.   Skarżące w postępowaniu głównym podnoszą po pierwsze, że odprawa stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. Podkreślają one, iż korzyść przyznawana jest przedsiębiorstwom, a mianowicie prowadzącym działalność handlowcom i rzemieślnikom (zob. rozporządzenie z dnia 13 sierpnia 1996 r. w sprawie ogólnych zasad przyznawania pomocy ustanowionej na rzecz handlowców i rzemieślników przez art. 106 ustawy budżetowej na rok 1982(35), który stanowi, że „wnioskodawca powinien wykazać […] prowadzenie działalności handlowej lub rzemieślniczej na dzień złożenia wniosku”). Ich zdaniem odprawa powoduje zakłócenie konkurencji. Sama bowiem świadomość niektórych handlowców i rzemieślników, że w chwili zaprzestania działalności skorzystają z odprawy, ma wpływ na ich obciążenia ponoszone w trakcie działalności zawodowej. Wiedząc, że przysługuje im odprawa, mogą oni ograniczyć wysokość składek do dodatkowego systemu emerytalnego, a poprzez to zmniejszyć obciążenia socjalne. Prowadzący działalność handlowiec lub rzemieślnik może w ten sposób przeznaczyć te środki finansowe na konieczne w jego działalności inwestycje, w przeciwieństwie do przedsiębiorstw, którym nie przysługuje taka korzyść(36). Ponadto, ponieważ odprawa zachęca osoby spełniające przesłanki jej przyznania do zaprzestania działalności, ma ona bezpośredni wpływ na konkurencję, gdyż wpływa na zmniejszenie liczby podmiotów gospodarczych na danym rynku.

85.   Po drugie, w odniesieniu do przeznaczenia części dochodu z podatku TACA na rzecz Fisac, skarżące w postępowaniu głównym podnoszą, iż fundusz ten ma na celu finansowanie, przy użyciu środków państwowych, pomocy udzielanej niektórym kategoriom handlowców i rzemieślników. Pomoc ta zakłóca konkurencję i wymianę handlową między państwami członkowskimi. Podobnie jak odprawa pomoc udzielana przez Fisac stanowi pomoc państwa podlegającą obowiązkowi uprzedniego poinformowania Komisji zgodnie z art. 88 ust. 3 WE.

86.   Po trzecie, w odniesieniu do finansowania podstawowych systemów ubezpieczeń emerytalnych osób prowadzących działalność na własny rachunek w rzemiośle oraz osób prowadzących działalność na własny rachunek w przemyśle i handlu, skarżące podnoszą, że przeznaczenie części dochodu z podatku TACA na rzecz tych systemów również nosi cechy pomocy państwa. Finansowanie to zmniejsza obciążenia korzystających z niego rzemieślników i handlowców związane z finansowaniem systemu emerytalnego, ponieważ zastępuje ono podwyżkę składek, która byłaby nieunikniona, zważywszy na deficytową sytuację tych systemów emerytalnych. Powyższe zmniejszenie obciążeń finansowych ma więc taki charakter, iż wzmacnia ono konkurencyjną pozycję rzemieślników i handlowców w stosunku do przedsiębiorstw należących do innych systemów ubezpieczeń emerytalnych.

87.   Po czwarte, w odniesieniu do przeznaczenia części dochodu z podatku TACA na rzecz CPDC skarżące podnoszą, iż z krajowych uregulowań prawnych wynika, że komitet ten, podobnie jak Fisac, przyznaje pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. Ponadto, zdaniem skarżących, warunki ustanowione decyzją Komisji z dnia 18 czerwca 1997 r. nie były przestrzegane. Z jednej bowiem strony CPDC nadal przekazywał pomoc po dniu 31 grudnia 2000 r., nie otrzymawszy nowego pozwolenia na jej przyznawanie po tej dacie. Z drugiej strony budżet CPDC regularnie przekraczał kwoty zaaprobowane przez Komisję.

88.   W odniesieniu do stosowania zasady de minimis skarżące podkreślają, że zasada ta, wyrażona w komunikatach Komisji z 1992 r. i z 1996 r., a następnie skonkretyzowana w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis(37) – jest późniejsza niż wdrożenie zaskarżonej pomocy(38). W każdym razie władze francuskie nie przestrzegały warunków, jakim podlegało stosowanie zasady de minimis. Nie poinformowały one bowiem spółek korzystających z pomocy o jej charakterze de minimis, jak również nie wdrożyły procedur kontrolnych w celu uniknięcia przekroczenia progu de minimis(39).

89.   Wreszcie skarżące podnoszą, że cel społeczny realizowany przez władze francuskie w ramach wdrażania poszczególnych środków finansowanych z dochodów z podatku TACA nie jest wystarczający dla uniknięcia zakwalifikowania ich jako pomocy państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, a więc nie usprawiedliwia niedokonania uprzedniego zawiadomienia zgodnie z art. 88 ust. 3 WE(40).

90.   Pozwana w postępowaniu głównym podkreśla, po pierwsze, że odprawa stanowi korzyść przyznawaną osobom, które zakończyły uprzednio wszelką działalność gospodarczą, a nie przedsiębiorstwom. Takie przeznaczenie podatku TACA nie może więc zakłócać konkurencji ani wpływać na wymianę handlową między państwami członkowskimi.

91.   W odniesieniu do przeznaczenia części nadwyżki dochodu z podatku TACA na rzecz Fisac Organic zwraca uwagę, iż Fisac finansuje przede wszystkim działalność polegającą na urbanizacji i zagospodarowaniu przestrzennym na szczeblu lokalnym. Tego rodzaju finansowanie nie podlega art. 87 ust. 1 WE. Natomiast dotacje przyznawane przez Fisac przedsiębiorstwom stanowią nieistotną pomoc nieobjętą obowiązkiem zawiadomienia Komisji(41). Pozwana wyjaśnia w tym względzie, iż pod rządami dekretu nr 95-1140 maksymalna kwota dotacji przyznawanej bezpośrednio przedsiębiorstwu nie mogła przekraczać 60 000 FRF (czyli około 9150 euro). Pod rządami dekretu nr 2003-107 z dnia 5 lutego 2003 r. kwota ta została ograniczona do 10 000 (a w wyjątkowych przypadkach do 20 000) euro.

92.   W odniesieniu do przeznaczenia części nadwyżki z dochodu z podatku TACA na rzecz systemów ubezpieczeń emerytalnych pozwana twierdzi, iż z uwagi na to, że systemy te są systemami podstawowymi, przeznaczenie to wpisuje się w logikę właściwą każdemu systemowi ubezpieczeń społecznych opartemu na solidarności narodowej lub zawodowej. Pozwana przypomina, iż prawo wspólnotowe nie narusza przyznanej państwom członkowskim swobody w zakresie zarządzania ich systemami ubezpieczeń społecznych(42).

93.   Wreszcie pomoc przyznawana przez CPDC stanowi również pomoc de minimis.

94.   W odniesieniu do różnych przeznaczeń dochodu z podatku TACA rząd francuski twierdzi również, iż po pierwsze część przeznaczona na wypłatę odprawy nie stanowi pomocy państwa, ponieważ przyznanie jej, jak wynika z art. 5 i 10 dekretu nr 82-307 z dnia 2 kwietnia 1982 r. uzależnione jest od definitywnego zaprzestania działalności handlowej.

95.   Po drugie, w odniesieniu do części nadwyżki dochodu z podatku TACA przeznaczonej na rzecz Fisac i CPDC rząd francuski, powołując się na rozporządzenie nr 69/2001, zauważa, iż dotacje, które mają być udzielane przedsiębiorstwom za pośrednictwem Fisac i CPDC, są przeznaczone dla niewielkich lokalnych placówek handlowych na obszarach wrażliwych, a ich wartość jest niższa niż pułap określony w tym rozporządzeniu. Nie jest to zatem pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. Na poparcie swojej argumentacji rząd francuski powołuje się ponadto na komunikat Komisji z dnia 14 maja 1997 r. dotyczący uregulowań pomocy państwa dla przedsiębiorstw na zdegradowanych obszarach miejskich(43).

96.   Po trzecie, w odniesieniu do przeznaczenia części nadwyżki z dochodu z podatku TACA na rzecz systemów ubezpieczeń emerytalnych rzemieślników i handlowców korzystające z niej kasy (Organic i Cancava) prowadzą działalność polegającą na zarządzaniu systemem ubezpieczeń społecznych opartym na zasadzie solidarności. Ponieważ działalność wykonywana przez te kasy nie stanowi działalności gospodarczej(44), to finansowanie tej działalności nie podlega art. 87 ust. 1 WE.

97.   W odniesieniu do przeznaczenia dochodu z podatku Komisja podnosi, po pierwsze, iż odprawa dla rzemieślników i handlowców jest wypłacana po zaprzestaniu działalności gospodarczej przez beneficjenta. W tych okolicznościach rozpatrywana odprawa nie zakłóca konkurencji. Stanowi ona pomoc o charakterze społecznym.

98.   Po drugie, w odniesieniu do przeznaczenia części podatku TACA na rzecz Fisac Komisja uważa, iż związane z tym kwoty pomocy są nieznaczne i wchodzą w zakres stosowania rozporządzenia nr 69/2001.

99.   Po trzecie, przeznaczenie części dochodu z podatku TACA na rzecz podstawowych systemów ubezpieczeń emerytalnych rzemieślników i handlowców ma na celu zapewnienie równowagi tych systemów. Dotacja nie stanowi pomocy państwa z uwagi na fakt, że podmioty publiczne, które z niej korzystają i które obowiązane są do zarządzania systemami obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnych, nie są przedsiębiorstwami wykonującymi działalność gospodarczą(45).

100. Po czwarte, co do przeznaczenia części dochodu z podatku TACA na rzecz CPDC mamy także do czynienia, podobnie jak z pomocą na rzecz Fisac, z pomocą de minimis.

2.      Ocena prawna

a)      Orzecznictwo

101. Konieczne przesłanki pojęcia pomocy zostały już przedstawione(46).

102. W wyroku w sprawie PreussenElektra(47) Trybunał przypomniał, iż pojęcie pomocy obejmuje nie tylko przypadki, gdy pomoc jest przyznawana bezpośrednio przez państwo, lecz również przypadki, gdy jest ona przyznawana przez podmioty publiczne lub prywatne utworzone lub wyznaczone przez państwo. W istocie „prawo wspólnotowe sprzeciwia się temu, aby sam fakt utworzenia niezależnych instytucji zobowiązanych do rozdzielania pomocy pozwolił ominąć zasady dotyczące pomocy państwa”(48).

b)      W przedmiocie systemu odpraw

103. Nie zostało zakwestionowane, iż rozpatrywany system ma na celu przyznawanie korzyści z wykorzystaniem środków państwowych – w niniejszym przypadku przez Organic będącą podmiotem wyznaczonym w tym celu przez państwo. Strony i zainteresowani, którzy przedłożyli Trybunałowi uwagi, podzielili się natomiast w kwestii, czy uprawnieni do rozpatrywanych korzyści prowadzą działalność gospodarczą i/lub czy rozpatrywany system wpływa na konkurencję.

104. Obydwa stanowiska poparte są poważnymi argumentami, ponieważ art. 106 ustawy nr 81-1160, w brzmieniu obowiązującym w czasie, gdy miały miejsce zdarzenia, które dały początek sporowi, uzależniał przyznanie odprawy od posiadania statusu handlowca i rzemieślnika, podczas gdy za stanowiskiem przeciwnym przemawia fakt, iż ten sam artykuł uzależnia przyznanie odprawy od zaprzestania działalności przez tego handlowca lub rzemieślnika.

105. Natomiast nie zasługuje na uwzględnienie argument wywiedziony z faktu, iż sama perspektywa przyznania odprawy może wpłynąć na decyzje jej potencjalnych beneficjentów w trakcie prowadzenia przez nich działalności gospodarczej w taki sposób, że ograniczą oni swoją zapobiegliwość w zakresie ubezpieczeń dodatkowych, co miałoby sprawić, że odprawa zmniejsza ich obciążenia. Decyzja co do uczestnictwa w dodatkowym systemie ubezpieczeń nie stanowi bowiem zwykłych kosztów eksploatacyjnych, gdyż uzależniona jest od swobodnego uznania zainteresowanych handlowców i rzemieślników. Zresztą przyznanie odprawy uzależnione jest od minimalnego okresu przynależności do podstawowego systemu ubezpieczeń emerytalnych. Ponadto decyzja o przystąpieniu do dodatkowego systemu ubezpieczeń podejmowana jest, jak słusznie podkreślała w trakcie rozprawy Organic, na długo przed przejściem na emeryturę, a więc handlowiec lub rzemieślnik nie jest w stanie w żaden sposób przewidzieć w tym momencie, czy wypełni przesłanki przyznania odprawy. Wreszcie argument skarżących w postępowaniu głównym nie uwzględnia faktu, iż odprawa uzależniona jest od ścisłych przesłanek dochodowych z uwagi na jej charakter socjalny i w żadnym wypadku nie osiąga poziomu wystarczającego dla zapewnienia utrzymania handlowcom i rzemieślnikom zaprzestającym działalności w całym okresie ich emerytury(49).

106. Pozostaje ustalić, czy odprawa powinna być uznana za korzyść dla przedsiębiorstw w rozumieniu wspólnotowego prawa konkurencji z tej tylko przyczyny, iż jest przyznawana handlowcom i rzemieślnikom. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału(50) sądzę, że należy wziąć pod uwagę skutki rozpatrywanej korzyści. Stwierdzić należy, jak słusznie podkreśla Komisja(51), że odprawa wypłacana jest handlowcowi lub rzemieślnikowi, po tym, jak zaprzestał on działalności, tak więc odprawa nie może stanowić korzyści przy wykonywaniu tej działalności. W rezultacie nawet w przypadku uznania, że odprawa stanowi korzyść dla przedsiębiorstw, nie wywiera ona znaczącego wpływu na konkurencję, uwzględniając również okoliczność, iż korzystający z niej handlowcy i rzemieślnicy są do niej uprawnieni w związku z niskimi obrotami, jakie osiągają.

107. Wniosek ten nie jest sprzeczny z wyrokiem z dnia 21 czerwca 2001 r. w sprawie Moccia Irme i in. przeciwko Komisji(52). W wyroku tym Trybunał utrzymał w mocy wyrok Sądu uznający za pomoc w rozumieniu art. 4 traktatu EWWiS system pomocy związany z zamknięciem. Przypominając, że art. 4 lit. c) traktatu EWWiS zakazuje wszelkiej pomocy bez ograniczeń, Trybunał wskazał, iż „art. 4 lit. c) traktatu EWWiS, w przeciwieństwie do art. 92 ust. 1 traktatu WE, nie wymaga, aby pomoc, dla uznania jej niezgodności ze wspólnym rynkiem, spełniała przesłankę zakłócania konkurencji lub groźby jej zakłócenia”(53).

108. Stwierdzić więc należy, że odprawa przewidziana w art. 106 ustawy nr 81-1160 nie stanowi pomocy w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.

c)      W przedmiocie dodatkowej dotacji na rzecz systemów ubezpieczeń emerytalnych

109. W odniesieniu do przeznaczenia części dochodu z podatku TACA na finansowanie systemów ubezpieczeń emerytalnych handlowców i rzemieślników przewidziane ustawą nr 96-1160 w trakcie rozprawy zarysowała się zbieżność poglądów co do tego, że korzystające z pomocy kasy nie są przedsiębiorstwami prowadzącymi działalność gospodarczą, ponieważ zarządzają one podstawowymi obowiązkowymi systemami ubezpieczeń emerytalnych zgodnie z zasadą solidarności. Wystarczy w tym zakresie odesłać do powołanego wyżej orzecznictwa Trybunału(54).

110. Skarżące w postępowaniu głównym uważają jednakże, iż dodatkowa dotacja na rzecz tych systemów ubezpieczeń emerytalnych stanowi korzyść dla należących do nich handlowców i rzemieślników w zakresie, w jakim to częściowe zasilenie przychodów kas emerytalnych środkami pochodzącymi z podatków pozwala uniknąć podwyżki pobieranych przez nie składek, przez co należący do nich handlowcy i rzemieślnicy odnoszą korzyść w postaci zmniejszenia obciążeń. Jak już wskazałam(55), argumentacja ta nie przekonuje, z powodu braku związku koniecznego między poziomem składek a rozpatrywaną dotacją. W braku tej dodatkowej dotacji państwo mogłoby bowiem zasilać przychody tych kas środkami pochodzącymi z podatków, tak by nie musiały one podwyższać składek.

111. W tych okolicznościach dodatkowa dotacja na rzecz systemów ubezpieczeń emerytalnych również nie stanowi pomocy w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.

d)      W przedmiocie środków indywidualnych przyznawanych przez Fisac i CPDC

112. Nie ulega wątpliwości, że Fisac finansuje działalność polegającą na urbanizacji i zagospodarowaniu przestrzennym na szczeblu lokalnym nieobjętą art. 87 ust. 1 WE, ponieważ działalność ta nie polega na przyznawaniu selektywnych korzyści przedsiębiorstwom lub branżom.

113. W odniesieniu do dotacji przyznawanych indywidualnie przedsiębiorstwom przez Fisac lub przez CPDC w centrum sporu nie znajdowała się kwestia zakwalifikowania tych środków jako pomocy, lecz przyjęcie dla nich zasady pomocy de minimis, która, gdyby znalazła zastosowanie, uchylałaby obowiązek notyfikacji.

114. Nie ulega wątpliwości, iż zasada pomocy de minimis powinna podlegać wykładni ścisłej, ponieważ implikuje ona odstąpienie od obowiązków wynikających z art. 88 ust. 3 WE. Nie może ona więc być stosowana retroaktywnie(56).

115. Należy wskazać, że obowiązek notyfikacji wynikający z art. 88 ust. 3 WE został zniesiony ze skutkiem od dnia 19 sierpnia 1992 r. co do pomocy w niewielkim rozmiarze przyznawanej małym i średnim przedsiębiorstwom. Zgodnie z pkt 3.2 uregulowań wspólnotowych dotyczących małych i średnich przedsiębiorstw z 1992 r.(57) „od tej chwili wypłacanie pomocy ad hoc nieprzekraczającej 50 000 ecu na określony rodzaj wydatków oraz systemy, w ramach których kwota pomocy, którą otrzymać może dane przedsiębiorstwo na określony rodzaj wydatków w okresie trzech lat, jest ograniczona do tej kwoty, nie muszą być notyfikowane na mocy art. 93 ust. 3, o ile przyznanie pomocy lub zasady systemu zawierają wyraźny warunek przewidujący, że dodatkowa pomoc przyznana temu samemu przedsiębiorstwu na ten sam rodzaj wydatków z innych źródeł finansowania lub w ramach innych systemów nie może doprowadzić do tego, aby całkowita kwota pomocy, z której korzysta przedsiębiorstwo, osiągnęła wyższy poziom niż 50 000 ecu”.

116. O ile działania interwencyjne Fisac w momencie poboru spornego podatku były uregulowane dekretem nr 95-1140, w szczególności jego art. 1 i 8, o tyle dopiero art. 4 ustawy nr 89-1008 z dnia 31 grudnia 1989 r. o rozwoju przedsiębiorstw handlowych i rzemieślniczych oraz poprawy ich środowiska gospodarczego, prawnego i społecznego, nazywanej „ustawą Doubin”(58), przewidział po raz pierwszy przeznaczenie części ewentualnej nadwyżki z podatku nie tylko na zbiorowe przedsięwzięcia zmierzające do wspierania utrzymania i modernizacji handlu i rzemiosła w branżach szczególnie dotkniętych przez zmiany gospodarcze i społeczne, lecz również na zbiorowe przedsięwzięcia wspierające przekształcanie i restrukturyzację przedsiębiorstw handlowych i rzemieślniczych.

117. Dekret nr 95-1140 ograniczył się tylko do zmiany warunków przyznawania pomocy finansowanej z nadwyżki z dochodów z podatku TACA, ustanawiając otwarte konto w księgach Organic w ramach zastosowania ustawy Doubin do Fisac.

118. W tych okolicznościach uważam, iż system pomocy indywidualnej zarządzany przez Fisac został ustanowiony na mocy przepisów wcześniejszych niż uregulowania wspólnotowe z 1992 r., zatem powyższa pomoc indywidualna nie może w żadnym przypadku zostać uznana za pomoc de minimis.

119. Inaczej jest w przypadku działań interwencyjnych finansowanych przez CPDC, ponieważ to dopiero dekret nr 98-132, zmieniający dekret nr 91-284, w sprawie utworzenia komitetu zawodowego dystrybutorów paliw silnikowych uzupełnił jego przychody częścią nadwyżki z podatku TACA. To zwiększenie środków CPDC zostało zresztą zaaprobowane przez Komisję na okres od 1997 r. do 2000 r.(59), co potwierdzają same skarżące w postępowaniu głównym.

120. Kwestia, czy późniejsze działania interwencyjne CPDC powinny być przedmiotem nowej notyfikacji Komisji, uregulowana jest przez obowiązujące wówczas zasady dotyczące pomocy de minimis, to znaczy rozporządzenie nr 69/2001. Komisja słusznie zauważyła, że pułapy mające zastosowanie do pomocy, którą mógł przyznawać CPDC, były niższe od pułapu określonego w rozporządzeniu nr 69/2001, nawet przed zastosowaniem stawek dotacji.

V –    Wnioski

121. Z powyższych względów proponuję odpowiedzieć w następujący sposób na pytanie prejudycjalne postawione przez tribunal des affaires sociales de Saint-Étienne i przez cour d’appel de Lyon:

1)      Artykuł 87 ust. 1 WE należy interpretować w ten sposób, że w okolicznościach takich jak te będące przedmiotem postępowań głównych odprawa przyznawana pod pewnymi warunkami handlowcom i rzemieślnikom zaprzestającym działalności nie stanowi pomocy.

2)      W okolicznościach takich jak te będące przedmiotem postępowań głównych analiza krajowych przepisów ustawowych i wykonawczych nie wykazała związku koniecznego między podatkiem wspierającym handel i rzemiosło a różnymi rodzajami wsparcia publicznego, do którego finansowania przyczynia się nadwyżka dochodu z tego podatku pozostająca po sfinansowaniu systemu odpraw.

1 – Język oryginału: francuski.

2 – JORF z dnia 14 lipca 1972 r., str. 7419.

3 – JORF z dnia 30 grudnia 1994 r., str. 18737.

4 – JORF z dnia 29 sierpnia 1996 r., str. 12940.

5 – JORF z dnia 11 września 2001 r., str. 14495.

6 – JORF z dnia 29 października 1995 r., str. 15808.

7 – JORF z dnia 20 marca 1991 r.

8 – JORF z dnia 7 marca 1998 r.

9 – Dz.U C 395, str. 13.

10 – Sprawa C-488/04 Galeries de Lisieux. Pytanie zostało sformułowane następująco: „Czy prawo wspólnotowe należy interpretować w ten sposób, że podatek taki jak podatek wspierający handel i rzemiosło wprowadzony ustawą z dnia 13 lipca 1972 r. zależny od powierzchni sprzedaży sklepów prowadzących handel detaliczny na powierzchni powyżej 400 m², z którego dochód zasila specjalne rachunki kas ubezpieczenia emerytalnego handlowców i rzemieślników w celu przyznawania specjalnej pomocy o charakterze rekompensaty, przekształconej przez ustawę nr 81-1160 z dnia 30 grudnia 1981 r. w odprawę pieniężną, powinien zostać zakwalifikowany jako pomoc państwa, z uwagi na fakt, iż obciąża on wyłącznie placówki o powierzchni sprzedaży przekraczającej 400 m² lub osiągających przychód przekraczający 460 000 euro, w zakresie, w jakim zapewnia on przyszłemu beneficjentowi odprawy zmniejszenie obciążeń polegające na możliwości ewentualnego ograniczenia jego składki do systemu dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnych?”.

11 – Zobacz w szczególności wyrok z dnia 1 kwietnia 1982 r. w sprawach połączonych od 141/81 do 143/81 Holdijk i in., Rec. str. 1299, pkt 6.

12 – Wyroki: z dnia 2 lipca 1974 r. w sprawie 173/73 Włochy przeciwko Komisji, Rec. str. 709, pkt 33; z dnia 17 marca 1993 r. w sprawach połączonych C-72/91 i C-73/91 Sloman Neptun, Rec. str. I-887, pkt 21 oraz z dnia 17 czerwca 1999 r. w sprawie C-75/97 Belgia przeciwko Komisji, zwanej „Maribel bis/ter”, Rec. str. I-3671, pkt 33.

13 – Wyrok z dnia 21 października 2003 r. w sprawach połączonych C-261/01 i C-262/01 Van Calster i in., Rec. str. I-12249, pkt 49. Zobacz również podobnie wyroki: z dnia 27 listopada 2003 r. w sprawach połączonych od C-34/-01 do C-38/01 Enirisorse, Rec. str. I-14243, pkt 44 i z dnia 15 lipca 2004 r. w sprawie C-345/02 Pearle i in., Zb.Orz. str. I-7139, pkt 29.

14 – Wyrok w sprawie C-174/02, Zb.Orz. str.I-85, pkt 28.

15 – Z akt postępowania przed sądami krajowymi, jak również z przemówień wygłoszonych w trakcie rozprawy w dniu 2 czerwca tego roku wynika, że skarżące w postępowaniu głównym uważają, iż fakt podlegania przez nie podatkowi stanowi osłabienie ich konkurencyjności, ponieważ liczne sieci dystrybucji złożone są ze sklepów o małej powierzchni niepodlegających spornemu podatkowi, a ponadto, że konkurują one z dużymi sklepami w centrach miast, również korzystającymi ze zwolnienia (jako placówki otwarte przed dniem 1 stycznia 1960 r. – art. 3 ustawy nr 72-657).

16 – Wyroki: z dnia 26 września 1996 r. w sprawie C-241/94 Francja przeciwko Komisji, Rec. str. I-4551, pkt 21; z dnia 29 kwietnia 1999 r. w sprawie C-342/96 Hiszpania przeciwko Komisji, Rec. str. I-2459, pkt 23, i ww. w przypisie 12 wyrok w sprawie Maribel bis/ter, pkt 25.

17 – Wyrok z dnia 29 lutego 1996 r. w sprawie C-56/93 Belgia przeciwko Komisji, Rec. str. I-723, pkt 79; ww. w przypisie 16 wyrok w sprawie Francja przeciwko Komisji, pkt 20, i ww. w przypisie 12 wyrok w sprawie Maribel bis/ter, pkt 25.

18 – Wyrok z dnia 24 lipca 2003 r. w sprawie C-280/00 Altmark Trans i Regierungspräsidium Magdeburg, Rec. str. I-7747, pkt 75, i ww. w przypisie 13 wyrok w sprawie Pearle i in., pkt 33.

19 – Zobacz wyroki: z dnia 21 marca 1990 r. w sprawie C-142/87 Belgia przeciwko Komisji, zwanej „Tubemeuse”, Rec. str. I-959, pkt 25; z dnia 14 września 1994 r. w sprawach połączonych od C-278/92 do C-280/92 Hiszpania przeciwko Komisji, Rec. str. I–4103, pkt 20, z dnia 16 maja 2002 r. w sprawie C-482/99 Francja przeciwko Komisji, zwanej „Stardust”, Rec. str. I-4397, pkt 68, ww. w przypisie 18 wyrok w sprawie Altmark Trans i Regierungspräsidium Magdeburg, pkt 74, jak również ww. w przypisie 13 wyrok w sprawie Pearle i in., pkt 32.

20 – Na temat tej przesłanki zob. wyroki: z dnia 2 lutego 1988 r. w sprawach połączonych 67/85, 68/85 i 70/85 Van der Kooy i in. przeciwko Komisji, Rec. str. 219, pkt 35; z dnia 21 marca 1991 r. w sprawie C-303/88 Włochy przeciwko Komisji, Rec. str. I-1433, pkt 11; z dnia 21 marca 1991 r. w sprawie C-305/89 Włochy przeciwko Komisji, Rec. str. I–1603, pkt 13, i ww. w przypisie 19 wyrok w sprawie Stardust, pkt 24, 50 i nast.

21 – Zobacz w szczególności wyroki: z dnia 15 marca 1994 r. w sprawie C-387/92 Banco Exterior de España, Rec. str. I-877, pkt 13 i 14, z dnia 19 maja 1999 r. w sprawie C-6/97 Włochy przeciwko Komisji, Rec. str. I-2981, ww. w przypisie 19 wyrok w sprawie Stardust, pkt 23, i wyrok z dnia 14 kwietnia 2005 r. w sprawach połączonych C-128/03 i C-129/03 AEM i AEM Torino, Zb.Orz. str. I-2861, pkt 38.

22 – Opinia przedstawiona w dniu 8 maja 2001 r. w sprawie C-53/00 Ferring (wyrok z dnia 22 listopada 2001 r., Rec. str. I-9067, pkt 39).

23 – Wyżej wymieniony w przypisie 21 wyrok w sprawie AEM i AEM Torino, pkt 39. Zobacz w szczególności również wyroki: z dnia 26 września 2002 r. w sprawie C-351/98 Hiszpania przeciwko Komisji, Rec. str. I-8031, pkt 42 oraz z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C-159/01 Niderlandy przeciwko Komisji, Rec. str. I-4461, pkt 42.

24 – Zobacz w tej kwestii ww. w przypisie 12 wyroki: w sprawie Sloman Neptun, pkt 15, i w sprawie Maribel bis/ter, pkt 26–39, wyrok z dnia 20 września 2001 r. w sprawie C-390/98 Banks, Rec. str. I-6117, pkt 3, ww. w przypisie 23 wyroki: w sprawie Hiszpania przeciwko Komisji, pkt 43 i w sprawie Niderlandy przeciwko Komisji, pkt 42.

25 – Organic odsyła w tym zakresie do wyroku Sądu Pierwszej Instancji z dnia 6 marca 2002 r. w sprawach połączonych T-92/00 i T-103/00 Diputación Foral de Álava i in. przeciwko Komisji, Rec. str. II-1385, pkt 62.

26 – Co do tej przesłanki zob. przypis 18 w mojej opinii w ww. w przypisie 21 sprawie AEM i AEM Torino.

27 – Sprawa C-310/99, Rec. str. I-2289, pkt 84–86.

28 – Établissement public national d’aménagement et de restructuration des espaces commerciaux et artisanaux.

29 – Zobacz w szczególności wyrok z dnia 16 grudnia 1992 r. w sprawie C-17/91 Lornoy i in., Rec. str. I-6523, pkt 28.

30 – Zobacz wyrok z dnia 27 października 1993 r. w sprawie C-72/92 Scharbatke, Rec. str. I-5509, pkt 20 i ww. w przypisie 13 wyrok w sprawie Enirisorse, pkt 43.

31 – Wyżej wymienione wyroki w sprawach Streekgewest i Pape.

32 – Punkt 35 i nast.

33 – Punkt 32 opinii.

34 – Wyżej wymienionym w przypisie 13.

35 – JORF z dnia 29 sierpnia 1996 r., str. 12940.

36 – Skarżące powołują się w tej kwestii na wyrok z dnia 19 września 2000 r. w sprawie C-156/98 Niemcy przeciwko Komisji, Rec. str. I-6857, pkt 29 i 30.

37 – Dz.U. L 10, str. 30.

38 – Skarżące odsyłają do pkt 87 opinii rzecznika generalnego Ruiza-Jaraba Colomera w ww. w przypisie 13 sprawie Pearle i in.

39 – Zobacz wyrok z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie C-382/99 Niderlandy przeciwko Komisji, Rec. str. I-5163 i ww. w przypisie 36 wyrok w sprawie Niemcy przeciwko Komisji.

40 – Zobacz ww. w przypisie 12 wyrok z dnia 2 lipca 1974 r. w sprawie Włochy przeciwko Komisji, wyrok z dnia 15 listopada 1983 r. w sprawie 52/83 Komisja przeciwko Francji, Rec. str. 3707 i ww. w przypisie 12 wyrok w sprawie Maribel bis/ter.

41 – Organic odsyła do pkt 3.2 komunikatu Komisji z dnia 20 maja 1992 r. w sprawie uregulowań wspólnotowych dotyczących pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw (Dz.U. C 213, str. 2) oraz do komunikatu Komisji z dnia 6 marca 1996 r. w sprawie pomocy de minimis (Dz.U. C 68, str. 9).

42 – Wyroki: z dnia 17 lutego 1993 r. w sprawach połączonych C-159/91 i C-160/91 Poucet i Pistre, Rec. str. I-637, pkt 6 oraz z dnia 26 marca 1996 r. w sprawie C-238/94 García i in., Rec. str. I-1673, pkt 15.

43 – Dz.U. C 146, str. 6.

44 – Wyżej wymieniony w przypisie 42 wyrok w sprawie Poucet i Pistre, pkt 15–18, oraz wyrok z dnia 16 marca 2004 r. w sprawach połączonych C-264/01, C-306/01, C-354/01 i C-355/01 AOK-Bundesverband i in., Rec. str. I-2493, pkt 47.

45 – Zobacz w tym kierunku wyrok z dnia 21 września 1999 r. w sprawie C-67/96 Albany, Rec. str. I-5751, pkt 77 i 78.

46 – Zobacz wyżej pkt 42.

47 – Wyrok z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie C-379/98, Rec. str. I-2099, pkt 58, wraz z powołanym orzecznictwem.

48 – Wyżej wymieniony w przypisie 19 wyrok w sprawie Stardust, pkt 23.

49 – Zgodnie z art. 10 rozporządzenia ministra z dnia 13 sierpnia 1996 r. (JORF z dnia 29 sierpnia 1996 r., str. 12940), zmienionym rozporządzeniem z dnia 3 września 2001 r. w sprawie waloryzacji wartości w euro pewnych kwot wyrażonych we frankach (JORF z dnia 11 września 2001 r., str. 14495) „kwota odprawy wynosi od 3140 euro do 18 820 euro w przypadku gospodarstwa domowego lub od 2020 euro do 12 100 euro w przypadku osoby samotnej” (zob. również pkt 8).

50 – Zobacz w szczególności ww. w przypisie 12 wyrok w sprawie Maribel bis/ter, pkt 25.

51 – Komisja odsyła również do swojego komunikatu w sprawie restrukturyzacji włoskiego transportu drogowego (Dz.U. 1998, C 211, str. 5), w którym zauważyła ona – zobacz str. 14 Dz.U. C 211 – iż „publiczna dotacja na rzecz indywidualnego przedsiębiorcy, który zaprzestaje swojej działalności, nie stanowi korzyści dla przedsiębiorstwa działającego na rynku, a więc nie ma żadnego wpływu na konkurencję lub wymianę handlową między państwami członkowskimi. Jeżeli istnieje pewność, że fundusze te nie mogą w jakikolwiek sposób bezpośrednio lub pośrednio wejść do sektora drogowego transportu towarów, tego rodzaju przepis w zasadzie nie jest objęty zakazem wynikającym z art. 92 ust. 1 traktatu”.

52 – Sprawy połączone od C-280/99 P do C-282/99 P, Rec. str. I-4717.

53 – Wyżej wymieniony wyrok, pkt 32 (wyróżnienie moje).

54 – Przypisy 44 i 45.

55 – Zobacz wyżej, pkt 81.

56 – Zobacz w tym względzie opinię rzecznika generalnego Ruiza-Jaraba Colomera przedstawioną w dniu 11 marca 2004 r. w ww. w przypisie 13 sprawie Pearle i in., pkt 91: „żadna podstawa prawna nie pozwala nadać zasadzie de minimis charakteru retroaktywnego, gdyż nie można domniemywać retroaktywności normy, która wprowadza wyjątek od nałożonego przez prawo obowiązku”.

57 – Komunikat Komisji (Dz.U. C 213, str. 2).

58 – JORF z dnia 2 stycznia 1990 r.

59 – Decyzja nr N 294/97 z dnia 18 czerwca 1997 r.