Available languages

Taxonomy tags

Info

References in this case

Share

Highlight in text

Go

OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

PEDRA CRUZA VILLALÓNA

przedstawiona w dniu 12 grudnia 2013 r.(1)

Sprawa C-464/12

ATP Pension Service A/S

przeciwko

Skatteministeriet

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Østre Landsret (Dania)]

Podatek od wartości dodanej – Artykuł 13 część B lit. d) pkt 6 dyrektywy Rady 77/388/EWG – Zwolnienie usługi zarządzania funduszami inwestycyjnymi – Pojęcie „specjalnych funduszy inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie” – Pracownicze programy emerytalne – Programy emerytalne o określonych składkach





1.        Zwolnieniem z podatku VAT usługi zarządzania funduszami inwestycyjnymi z art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy(2) Trybunał zajmował się wielokrotnie(3). Niniejsza sprawa daje Trybunałowi okazję do uściślenia orzecznictwa dotyczącego pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych”, a dokładnie w kontekście pracowniczych funduszy emerytalnych. Sprawa ta porusza także kwestię tego, czym jest „zarządzanie” specjalnymi funduszami inwestycyjnymi, i kwestię zwolnień od podatku transakcji dotyczących rachunków depozytowych i bieżących, płatności i przelewów z art. 13 część B lit. d) pkt 3 szóstej dyrektywy.

2.        Zagadnienia te powstały w ramach sporu pomiędzy ATP PensionService A/S (zwaną dalej „ATP”) oraz Skatteministeriet (duńską administracją podatkową) dotyczącego opodatkowania podatkiem od wartości dodanej (zwanym dalej „podatkiem VAT”) w odniesieniu do usług świadczonych przez ATP. ATP świadczy usługi w ramach pracowniczych funduszy emerytalnych.

I –    Ramy prawne

A –    Prawo Unii Europejskiej

3.        Zgodnie z art. 2 szóstej dyrektywy opodatkowaniu podatkiem VAT podlega dostawa towarów lub świadczenie usług dokonywane odpłatnie na terytorium kraju przez podatnika działającego w takim charakterze.

4.        Artykuł 13 szóstej dyrektywy zawiera szereg zwolnień z podatku VAT. W niniejszej sprawie znaczenie mają art. 13 część B lit. d) pkt 3 i 6. Mają one następujące brzmienie:

„Bez uszczerbku dla innych przepisów Wspólnoty państwa członkowskie zwalniają od podatku, na warunkach, które określają w celu zapewnienia właściwego i prostego zastosowania takich zwolnień i zapobieżenia wszelkim oszustwom podatkowym, unikaniu opodatkowania i nadużyciom: […]

d)      następujące transakcje: […]

3.      transakcje, łącznie z negocjacjami [w tym pośrednictwo], dotyczące depozytu i bieżących rachunków, płatności, transferów, długów, czeków i papierów wartościowych, z wyjątkiem jednakże odzyskiwania długów i faktoringu [czeków i innych papierów wartościowych, jednak z wyjątkiem odzyskiwania długów]; […]

6.      zarządzanie specjalnymi funduszami inwestycyjnymi, określonymi przez państwa członkowskie”.

5.        Z uwagi na datę wystąpienia okoliczności faktycznych w niniejszej sprawie zastosowanie znajduje szósta dyrektywa. Jednak warto nadmienić, że wyżej wymienione przepisy zostały następnie przejęte w praktycznie niezmienionej postaci przez art. 2 ust. 1 lit. c) oraz art. 135 ust. 1 lit. d) i g) dyrektywy Rady 2006/112/WE(4).

B –    Prawo krajowe

6.        Wspomniane przepisy prawa Unii zostały transponowane przez § 13 ust. 1 pkt 11) lit. c) i f) duńskiej ustawy o podatku VAT (zwanej dalej „momsloven”). Paragraf ten stanowi:

„Zwolnione z podatku są następujące towary i usługi: […]

11.      Następujące transakcje finansowe:

c)      transakcje, w tym pośrednictwo, dotyczące depozytu i bieżących rachunków, płatności, transferów, długów, czeków i innych papierów wartościowych, jednak z wyjątkiem odzyskiwania długów; […]

f)      zarządzanie specjalnymi funduszami inwestycyjnymi”.

7.        Sąd odsyłający wskazał, że niektóre z tych pojęć mają swoją wykładnię w wytycznych administracyjnych (zwanych dalej „juridiske vejledning”)(5).

II – Okoliczności faktyczne i postępowanie główne

8.        ATP świadczy usługi funduszom emerytalnym. Jej najważniejszym klientem jest PensionDanmark, pracowniczy fundusz emerytalny zarządzający programami emerytalnymi, ustanowionymi w ramach układów zbiorowych i porozumień z przedsiębiorstwami.

9.        Pracownicze programy emerytalne stanowią zasadniczy element duńskiego systemu emerytalnego. System ten dzieli się na trzy filary: państwowy (finansowany z podatków), pracowniczy i indywidualny program emerytalny(6).

10.      Na duński pracowniczy system emerytalny, który z uwagi na działalność ATP ma zasadnicze znaczenie w niniejszej sprawie, składają się programy „określonych składek” znajdujące zastosowanie w związku z zatrudnieniem. Pracodawca płaci określone składki instytucji realizującej program emerytalny (zazwyczaj jest to fundusz emerytalny) dla każdego pracownika(7), który może dobrowolnie dokonywać dodatkowych wpłat(8). Zgodnie z duńskim prawem z dziedziny podatków dochodowych składki na takie programy emerytalne można w pewnych granicach odliczyć od podatku. Wysokość wypłacanej emerytury będzie zależała od wysokości wpłacanych składek oraz powodzenia inwestycji dokonywanych przez fundusz inwestycyjny (po odliczeniu kosztów). I tak, gdy beneficjent nabywa uprawnienia do wypłaty, emerytura jest zazwyczaj wypłacana w postaci trzech (opodatkowanych) świadczeń: dożywotniego świadczenia emerytalnego wypłacanego aż do śmierci, płatnego w ratach świadczenia wypłacanego w danym okresie i jednorazowego świadczenia. Szczegóły dotyczące pracowniczego programu emerytalnego ustanawiane są w układach zbiorowych zawieranych pomiędzy organizacjami pracodawców i związkami zawodowymi reprezentującymi pracodawców i pracowników(9).

11.      Wprawdzie inwestycje wpłaconych składek emerytalnych nie leżą w gestii ATP (zadanie to realizują same fundusze emerytalne), jednak ATP świadczy trzy rodzaje usług funduszom emerytalnym. Po pierwsze, ATP świadczy usługi z zakresu utrzymania systemu i jego rozbudowy, w tym także utrzymania i rozbudowy platformy, na której świadczone są usługi ATP. Po drugie, ATP prowadzi zarząd, polegający między innymi na dostarczaniu informacji oraz świadczeniu usług doradczych pracodawcom i pracownikom w zakresie dotyczącym programów emerytalnych. Po trzecie, ATP świadczy usługi związane z wpłatami do systemu emerytalnego i wypłatami z niego.

12.      Tę ostatnią z wymienionych kategorii usług można w skrócie opisać w następujący sposób. Pracodawca płaci okresowe składki należne w ramach pracowniczego programu emerytalnego dla wszystkich swoich pracowników jako łącznie zagregowaną kwotę na konto funduszu emerytalnego. ATP otwiera konto emerytalne poszczególnego klienta(10) w systemie funduszu emerytalnego ATP na podstawie otrzymanych od pracodawców informacji. ATP rozdziela łączną kwotę zapłaconą przez pracodawcę na indywidualne konta zgodnie z układem zbiorowym lub porozumieniem z danym przedsiębiorstwem. Klient ma dostęp do swego konta emerytalnego, aktualizowanego na bieżąco przez ATP, za pośrednictwem strony internetowej. W dniu, kiedy płatność staje się wymagalna, to ATP inicjuje wypłatę odpowiednich kwot, kierując do instytucji finansowej instrukcje w przedmiocie wypłaty danej kwoty klientowi.

13.      Do dnia 30 czerwca 2002 r. ATP uiszczała podatek VAT od świadczonych usług. W kontekście wydanego wyroku w sprawie SDC(11) ATP doszła jednak do wniosku, że świadczenia związane z wpłatami do systemu emerytalnego i wypłatami z niego powinny być zwolnione z podatku VAT zgodnie z art. 13 część B lit. d) pkt 3 szóstej dyrektywy. W dniu 26 czerwca 2002 r. ATP powiadomiła o tym duńską administrację podatkową (zwaną dalej „SKAT”). SKAT uznał, że usługi świadczone przez ATP w związku z wypłatą emerytur są rzeczywiście zwolnione z podatku VAT, jednak odrzucił twierdzenie, że zwolniona z tego podatku jest również większość usług świadczonych w związku z wpłatami, a mianowicie: rejestracja pracodawców, na których spoczywa obowiązek uiszczania składki emerytalnej; tworzenie dla pracowników indywidualnych kont; udostępnianie rozwiązań wykorzystywanych do przetwarzania wpłat od pracodawców, tak aby wszystkie składki emerytalne pracowników danego pracodawcy mogły trafić na konto w funduszu emerytalnym za pośrednictwem usługi online (internetowej) albo karty płatniczej; otrzymywanie od pracodawców i rejestracja raportów o alokowanych łącznych kwotach dotyczących poszczególnych pracowników, uznawanie składek emerytalnych na kontach poszczególnych klientów, a także aktualizacja stanu kont; rejestracja brakujących wpłat; informowanie klientów o uiszczonych składkach oraz wysyłanie wyciągów z kont. Orzeczeniem z dnia 13 maja 2009 r. najwyższy duński organ podatkowy, Landsskatteretten (sąd właściwy ds. podatków), utrzymał tę decyzję w mocy.

14.      ATP zaskarżyła powyższe orzeczenie do Retten i Hillerød (sądu w Hillerød), który przekazał sprawę do rozstrzygnięcia przez Østre Landsret (wschodni sąd okręgowy), uznając, że sprawa jest priorytetowa. ATP twierdzi, że usługi, które uznano za podlegające podatkowi VAT, są z tego podatku zwolnione, gdyż stanowią „zarządzanie specjalnymi funduszami inwestycyjnymi”, o którym mowa w § 13 ust. 1 pkt 11) lit. f) momsloven, transponującym art. 13 część B, lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy, lub „transakcję dotyczącą depozytu i bieżących rachunków, płatności, transferów […]”, o której mowa w § 13 ust. 1 pkt 11) lit. c) momsloven, transponującym art. 13 część B, lit. d) pkt 3 szóstej dyrektywy. Skatteministeriet nie zgadza się z twierdzeniem ATP, że te świadczone przez nią usługi są zwolnione z podatku VAT.

III – Pytania prejudycjalne i postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości

15.      Po wysłuchaniu stron i naradzie, postanowieniem z dnia 8 października 2012 r., na podstawie art. 267 TFUE Østre Landsret zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Jeśli państwo członkowskie uznaje za specjalne fundusze inwestycyjne podmioty wskazane w pkt 2 niniejszego odesłania prejudycjalnego, czy art. 13 część B lit. d) pkt 6 dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, należy interpretować w taki sposób, że pojęcie »specjalnych funduszy inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie« obejmuje fundusze emerytalne takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym i posiadające następujące cechy charakterystyczne:

a)      zwrot uzyskiwany przez pracownika (klienta funduszu) jest uzależniony od zwrotu z dokonanych przez fundusz emerytalny inwestycji,

b)      pracodawca nie ma obowiązku uiszczania dodatkowych składek mających na celu zapewnienie klientowi funduszu zwrotu w konkretnej wielkości,

c)      fundusz emerytalny dokonuje zbiorowych inwestycji zgromadzonych środków na zasadzie rozłożenia ryzyka,

d)      przeważająca część wpłat jest dokonywana do funduszu inwestycyjnego na podstawie układów zbiorowych zawartych pomiędzy organizacjami zrzeszającymi pracodawców i pracowników, a nie wskutek indywidualnych decyzji poszczególnych pracowników,

e)      poszczególny pracownik może indywidualnie postanowić, że będzie uiszczać dodatkowe składki na fundusz emerytalny,

f)      osoby prowadzące samodzielną działalność gospodarczą, pracodawcy i członkowie kadry kierowniczej mogą postanowić, że będą uiszczać składki na fundusz emerytalny,

g)      z góry określona część uzgodnionych w układzie zbiorowym pracowniczych oszczędności emerytalnych jest przeznaczona na dożywotnie świadczenie emerytalne,

h)      klienci funduszu pokrywają koszty jego funkcjonowania,

i)      wpłaty do funduszu emerytalnego mogą zostać do pewnego pułapu odliczone od podatku dochodowego,

j)      wpłaty do indywidualnego (prywatnego) programu emerytalnego, także tego prowadzonego przez instytucję finansową, w ramach którego mogą one być inwestowane w specjalny fundusz inwestycyjny, mogą zostać odliczone od podatku dochodowego w takim samym zakresie jak wskazano w lit. i) powyżej,

k)      korelatem odliczeń przysługujących w przypadku uiszczania składki emerytalnej zgodnie z lit. i) jest opodatkowanie wypłacanych z programów emerytalnych kwot, oraz

l)      zaoszczędzone środki mogą zostać co do zasady wypłacone po osiągnięciu wieku emerytalnego?

2)      Jeśli na pierwsze pytanie należy odpowiedzieć twierdząco; czy art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że pojęcie »zarządzania« obejmuje usługę taką jak ta rozpatrywana w postępowaniu głównym (zob. pkt 1.2 postanowienia odsyłającego)?

3)      Czy dotyczącą płatności emerytalnych usługę taką jak ta rozpatrywana w postępowaniu głównym (zob. pkt 1.2 postanowienia odsyłającego) należy w związku z art. 13 część B lit. d) pkt 3 szóstej dyrektywy uznać za pojedynczą usługę, czy też raczej za kilka odrębnych usług, które należy oceniać każdą z osobna?

4)      Czy art. 13 część B lit. d) pkt 3 szóstej dyrektywy należy interpretować w taki sposób, że ustanowione w tym przepisie zwolnienie z podatku VAT transakcji dotyczących płatności lub przelewów obejmuje dotyczącą płatności emerytalnych usługę taką jak ta rozpatrywana w postępowaniu głównym (zob. pkt 1.2 postanowienia odsyłającego)?

5)      Jeśli na czwarte pytanie należy odpowiedzieć przecząco, czy art. 13 część B lit. d) pkt 3 szóstej dyrektywy należy interpretować w taki sposób, że ustanowione w tym przepisie zwolnienie z podatku VAT transakcji dotyczących rachunków depozytowych i bieżących obejmuje dotyczącą płatności emerytalnych usługę taką jak ta rozpatrywana w postępowaniu głównym (zob. pkt 1.2 postanowienia odsyłającego)?”.

16.      ATP, Królestwo Danii i Komisja przedstawiły uwagi na piśmie.

17.      Na rozprawie w dniu 2 października 2013 r. ci trzej uczestnicy postępowania oraz Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej przedstawili swoje uwagi.

IV – Ocena

A –    Uwagi wstępne

18.      Sąd odsyłający porusza trzy odrębne kwestie: znaczenia „specjalnych funduszy inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie” w kontekście pracowniczych programów emerytalnych (pytanie pierwsze), pojęcia „zarządzania” takimi funduszami (pytanie drugie) oraz zastosowania art. 13 część B lit. d) pkt 3 szóstej dyrektywy do usług takich jak świadczone przez ATP (pytania od trzeciego do piątego).

19.      Orzecznictwo Trybunału w odniesieniu do tych trzech zagadnień jest raczej obszerne(12). W świetle tego orzecznictwa uważam, że Trybunał dysponuje wystarczającym materiałem, aby rozważyć pytania drugie i trzecie. Uwagę swoją skoncentruję zatem na pytaniu pierwszym, tj. znaczeniu „specjalnych funduszy inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie”, a konkretnie na tym, czy (i pod jakimi warunkami) pracowniczy fundusz emerytalny, taki jak ten, któremu usługi świadczy ATP, należy uznać za specjalny fundusz inwestycyjny. W ostatnim czasie zagadnienie to podniesiono dwukrotnie w sprawie Wheels oraz w sprawie PPG Holdings BV(13), jednakże różnią się one znacznie od niniejszej sprawy.

20.      Pytanie to wchodzi w zakres bardzo złożonej i kontrowersyjnej dziedziny opodatkowania podatkiem VAT usług finansowych (w tym usług emerytalnych). Usługi te doświadczyły istotnej dywersyfikacji(14), jednak obecna dyrektywa w sprawie podatku VAT, w szczególności w odniesieniu do zwolnień w zakresie usług finansowych, nie daje temu wyrazu. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest brak pewności prawa dla przedsiębiorców działających w tym obszarze oraz różne sposoby stosowania tych zwolnień w państwach członkowskich(15).

21.      Komisja przygotowała zarówno projekt dyrektywy, która miała zmienić dyrektywę 2006/112 w zakresie usług ubezpieczeniowych i finansowych(16), jak i rozporządzenie określające środki wykonawcze dotyczące usług ubezpieczeniowych i finansowych, zawierające definicje zakresu zwolnienia z podatku tych usług(17). Obydwa akty prawodawcze były przedmiotem szeroko zakrojonych prac przygotowawczych(18), w trakcie których fundusze emerytalne oraz ich opodatkowanie podatkiem VAT były także dyskutowane(19). Jednak porozumienia w sprawie tej reformy nie osiągnięto(20). Komisja stwierdziła na rozprawie, że nic nie wskazuje na to, aby miało dojść do takiego porozumienia w najbliższym czasie. Bez względu na ewentualną zmianę prawa w przyszłości Trybunał musi orzec na podstawie przepisów obowiązujących w czasie wystąpienia okoliczności faktycznych w niniejszej sprawie.

22.      Rozpocznę swoją analizę od przeglądu argumentów stron postępowania. Następnie przystąpię do opisu wykładni pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie” w dotychczasowym orzecznictwie. Na koniec przeanalizuję skutki tego orzecznictwa dla pracowniczych funduszy emerytalnych.

B –    Uwagi przedstawione przed Trybunałem

23.      Dania twierdzi, że w zakresie uprawnień państw członkowskich leży definicja pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych” z art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy oraz wykluczenie z tej definicji funduszy emerytalnych posiadających cechy wskazane przez sąd odsyłający.

24.      Zdaniem Danii państwa członkowskie powinny ułatwiać inwestycje w specjalne fundusze inwestycyjne przy poszanowaniu zasady neutralności w odniesieniu do podatku VAT, którym obciążane są inne fundusze konkurujące ze specjalnymi funduszami inwestycyjnymi. W opinii Danii różnice pomiędzy rozpatrywanymi w niniejszej sprawie funduszami a specjalnymi funduszami inwestycyjnymi wystarczają, aby uzasadnić inne ich traktowanie: składki płacone są przez pracodawcę; ich celem jest zapewnienie emerytury, nie zaś oszczędność środków; zapewniają one także ubezpieczenie na życie i z tytułu niezdolności do pracy(21); w przypadku śmierci beneficjenta składki nie przechodzą (albo nie przechodzą w całości) na spadkobierców beneficjenta; i są one co do zasady zwolnione z podatku dochodowego. Zdaniem Danii pracodawca płacący składki nie inwestuje, ale płaci, bowiem jest do tego zobowiązany na mocy układu zbiorowego ustanawiającego program emerytalny.

25.      ATP uważa, że fundusze emerytalne o cechach opisanych przez sąd odsyłający wchodzą w zakres art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy i z tego względu powinny być zwolnione z podatku VAT. ATP twierdzi, że wprawdzie państwa członkowskie do pewnego stopnia korzystają z uprawnienia dyskrecjonalnego w zakresie definicji „specjalnych funduszy inwestycyjnych”, to jednak muszą one przestrzegać celów zwolnienia oraz zasady neutralności podatkowej. Celem zwolnienia z podatku VAT w niniejszej sprawie jest to, aby poszczególne jednostki mogły inwestować swoje oszczędności zbiorowo, w ten sposób rozkładając ryzyko, i bez obciążenia podatkiem VAT. Według ATP cele te realizowane są także przez rozpatrywane w niniejszej sprawie programy emerytalne. Sam fakt, że programy emerytalne realizują szczególny cel finansowania emerytury, nie uzasadnia odmiennego traktowania.

26.      ATP uznaje, że zasada neutralności podatkowej stanowi poparcie dla takiego stanowiska, bowiem inne specjalne fundusze inwestycyjne konkurują z funduszami emerytalnymi. Gdyby składki odprowadzane z wynagrodzenia pracownika nie były wpłacane na fundusz, pracownik musiałby oszczędzać środki w inny sposób. Stosunek konkurencyjny jest szczególnie widoczny w odniesieniu do składek uzupełniających lub składek dokonywanych przez osoby, które nie były od początku objęte pracowniczym funduszem emerytalnym. Fakt, że część zwrotu z funduszu emerytalnego będzie wypłacana w postaci dożywotniego świadczenia emerytalnego(22), zdaniem ATP jest bez znaczenia, bowiem dożywotnie świadczenie emerytalne może być wykupione w ramach jednorazowej płatności. W opinii ATP podobnie nieistotne jest to, że składki na fundusz emerytalny podlegają odliczeniu od podatku oraz że fundusz emerytalny zawiera zazwyczaj element ubezpieczenia. Ponadto ATP uważa, że także bez znaczenia jest fakt, iż pracownicze fundusze emerytalne zawierane są na mocy układu zbiorowego, bowiem to pracownicy, reprezentowani przez związki zawodowe, podejmują istotne decyzje.

27.      Na rozprawie ATP wskazała, że rozpatrywane w niniejszej sprawie fundusze emerytalne różnią się w sposób znaczący od funduszy omawianych w sprawie Wheels i w sprawie PPG Holdings BV. Sprawy te dotyczyły programów o zdefiniowanych świadczeniach, w ramach których pracodawca wywiązywał się z obowiązku wypłaty emerytury. Tylko pracownicy mogli należeć do tego systemu. Natomiast niniejsza sprawa dotyczy programu o zdefiniowanych składkach, w których zarówno beneficjenci, jak i inwestorzy ponoszą ryzyko. Pracodawca musi jedynie płacić składki. Dużo większa liczba podmiotów, praktycznie wszyscy powiązani z rynkiem pracy, może należeć do takiego programu emerytalnego.

28.      Zjednoczone Królestwo stwierdziło na rozprawie, że fundusze o zdefiniowanych składkach, takie jak opisał sąd odsyłający, nie są do tego stopnia porównywalne do specjalnych funduszy inwestycyjnych, aby z nimi konkurować, a zatem nie mogą podlegać zwolnieniu z podatku VAT z pięciu powodów: pracowniczych funduszy emerytalnych nie można sprzedać na życzenie; nie dają one prawa do zainwestowanych środków przed osiągnięciem przez beneficjenta wieku emerytalnego oraz przepadają z chwilą śmierci; fundusze wynikają z układu zbiorowego oraz wypłacane są przez pracodawcę, nie stanowiąc inwestycji dokonywanej przez pracownika; dostęp do nich mają tylko pracownicy, nie zaś szerszy krąg odbiorców; i wreszcie nie wchodzą one w zakres dyrektywy Rady 85/611/EWG (zwanej dalej „dyrektywą UCITS”)(23).

29.      Komisja uważa, że rozpatrywane w niniejszej sprawie fundusze emerytalne wchodzą w zakres pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych”. Komisja dokonuje rozróżnienia pomiędzy programem o zdefiniowanych składkach a programem o zdefiniowanych świadczeniach, twierdząc, że w odniesieniu do poprzedniego programu pracownicy osiągają zyski ze swoich inwestycji, w związku z czym znajdują się w sytuacji podobnej jak mali inwestorzy w ramach specjalnych funduszy inwestycyjnych(24).

C –    Orzecznictwo dotyczące „specjalnych funduszy inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie”

30.      Orzecznictwo dotyczące art. 13 szóstej dyrektywy zawiera zarówno zasady ogólne dotyczące wykładni zwolnień, jak i istotne uwagi w sprawie wykładni pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie”. Odniosę się do tych dwóch kwestii po kolei, a następnie przedstawię swoje rozważania na temat podejścia Trybunału w ramach analizy art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy.

1.      Rozważania ogólne w sprawie wykładni zwolnień z podatku VAT

31.      Dokonując wykładni zwolnień z art. 13 szóstej dyrektywy, Trybunał konsekwentnie twierdził, że co do zasady zwolnienia te posiadają autonomiczne znaczenie w prawie Unii, bowiem mają one na celu „uniknięcie rozbieżności w stosowaniu systemu podatku VAT w poszczególnych państwach członkowskich”(25). Takie podejście nie ma jednak miejsca w odniesieniu do warunków zwolnienia, których określenie prawo Unii wyraźnie powierza państwom członkowskim(26). Wówczas to do państw członkowskich należy zdefiniowanie danego pojęcia w prawie krajowym(27). W ramach definicji warunków zwolnienia państwa członkowskie muszą działać „z poszanowaniem celów szóstej dyrektywy i ogólnych zasad leżących u jej podstaw, w szczególności zasady neutralności podatkowej”(28).

32.      Ponadto Trybunał zawsze powtarzał, że należy dokonywać zawężającej wykładni zwolnień przewidzianych w art. 13 szóstej dyrektywy, gdyż generalnie opodatkowaniu podatkiem VAT podlegają wszystkie usługi świadczone odpłatnie przez podatnika(29).

2.      Pojęcie „specjalnych funduszy inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie”

33.      Zgodnie z brzmieniem tego wyrażenia prawo Unii pozostawia zdefiniowanie „specjalnych funduszy inwestycyjnych” państwom członkowskim. Najpierw omówię znaczenie uprawnienia dyskrecjonalnego przysługującego państwom członkowskim, a następnie dokonam streszczenia orzecznictwa Trybunału w odniesieniu do trzech ograniczeń uprawnień dyskrecjonalnych wynikających z brzmienia tego przepisu i dyrektywy UCITS, celu zwolnienia oraz zasady neutralności podatkowej.

a)      Uprawnienia dyskrecjonalne państw członkowskich

34.      Jak już wspomniałem, zasada, zgodnie z którą należy dokonywać autonomicznej wykładni warunków zwolnienia z art. 13 szóstej dyrektywy, jest ograniczona tam, gdzie określenie tych warunków jest wyraźnie pozostawione państwom członkowskim. Trybunał stwierdził, że taka sytuacja ma miejsce w odniesieniu do pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych”(30). Jednak państwa nie mogą definiować jako „specjalnych funduszy inwestycyjnych” czegokolwiek. Taka niekontrolowana swoboda wiązałaby się z ryzykiem nadużyć, wprowadziłaby zamieszanie w poszczególnych zwolnieniach i byłaby sprzeczna z zasadą, że wykładni zwolnień co do zasady należy dokonywać w sposób zawężający. A zatem powinno istnieć nadane w Unii znaczenie pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych”, pomimo że brzmienie przepisu dotyczącego zwolnienia pozostawia definicję państwom członkowskim.

35.      Napięcie w prawie Unii wynikające z tego, że definicja pojęcia pozostawiona jest państwom członkowskim, a jednocześnie konieczne jest określenie granic tej definicji(31), znajduje odzwierciedlenie w następującym twierdzeniu Trybunału: „powierzenie państwom członkowskim zadania określenia znaczenia pojęcia »specjalnych funduszy inwestycyjnych« w żaden sposób nie oznacza, iż mogą one wybrać określone fundusze mające siedziby na ich terytorium po to, by przyznać im zwolnienie od podatku, a inne fundusze wyłączyć z zakresu tego zwolnienia […]. Pojęcie »specjalnych funduszy inwestycyjnych« musi stanowić punkt wyjścia dla przyznanej państwom członkowskim swobody uznania”(32). Trybunał chciał przez to powiedzieć, że prawo Unii powinno stworzyć zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne ramy dla pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych”, w których państwa członkowskie mogą wybrać swoją definicję tego pojęcia. Zakres uprawnienia dyskrecjonalnego państw członkowskich w odniesieniu do ustalenia treści tej definicji jest zatem ograniczony. Trybunał wywodzi te ograniczenia z brzmienia (i późniejszych prac legislacyjnych) tego przepisu, jego celu oraz ogólnych zasad leżących u podstaw dyrektywy takich jak zasada neutralności(33).

36.      W praktyce zastosowanie tych ograniczeń zmniejszyło w sposób znaczący uprawnienia do tworzenia definicji przez państwa członkowskie. Taki kierunek można krytykować, jednakże pewność prawa, która ma podstawowe znaczenie w odniesieniu do opodatkowania podatkiem VAT produktów finansowych, wymaga poszanowania ciągłości w orzecznictwie Trybunału.

b)      Brzmienie przepisu i dyrektywa UCITS

37.      Brzmienie art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy dostarcza względnie niewielu wskazówek co do treści pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych”, w szczególności mając na uwadze różne pojęcia w poszczególnych językach. I tak, angielska wersja językowa szóstej dyrektywy traktuje o „special investment funds”, zaś wersja francuska używa wyrażenia „fonds communs de placement”, wersja hiszpańska „fondos communes de inversion”(34), wersja niemiecka „Sondervermögen”, zaś niderlandzka wersja językowa – „gemeenschappelijke beleggingsfondsen”.

38.      Jednakże późniejszy rozwój prawa skonkretyzował to pojęcie. W 1985 r. weszła w życie dyrektywa UCITS, mająca na celu koordynację przepisów krajowych regulujących przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania. Dokładna relacja pomiędzy tą dyrektywą a art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy nie jest od razu oczywista. Trybunał stwierdził, że wersje językowe hiszpańska, francuska, włoska i portugalska dyrektywy w odniesieniu do pojęcia określającego przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) działające w formie umownej używają takiego samego wyrażenia, jakie występuje w zwolnieniu; tak jednak nie jest w wersjach językowych angielskiej, niemieckiej i duńskiej(35).

39.      Trybunał i jego rzecznicy generalni starali się zatem zdefiniować stosunek pomiędzy dyrektywą UCITS a art. 13 część B li. d) pkt 6 szóstej dyrektywy(36). Jednakże w wyroku w sprawie Wheels Trybunał jasno stwierdził, że „fundusze będące przedsiębiorstwami zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe w rozumieniu dyrektywy UCITS stanowią specjalne fundusze inwestycyjne”(37). A zatem stanowią one minimalny zakres pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych”.

c)      Cel zwolnienia

40.      Jak wskazała rzecznik generalna J. Kokott w opinii w sprawie Abbey National, celem zwolnienia jest „ułatwienie małym inwestorom inwestowania w papiery wartościowe”(38). W takich funduszach gromadzone są środki kilku inwestorów(39), tak aby ryzyko zostało rozłożone na szereg papierów wartościowych. Zwolnienie z podatku VAT pozwala tym inwestorom na dokonanie takich inwestycji bez ponoszenia dodatkowych kosztów na podatek(40). W ten sposób Trybunał ujął ten cel(41).

41.      W konsekwencji Trybunał uznał, że zwolnienie obejmuje specjalne fundusze inwestycyjne „niezależnie od ich formy prawnej”(42). Dla tego, czy fundusze realizują opisany cel, nie ma zatem znaczenia, czy działają one w formie umowy, trustu, czy też w formie statutowej. Trybunał wskazał, że odmienna wykładnia byłaby sprzeczna z zasadą neutralności podatkowej, która sprzeciwia się temu, by podmioty gospodarcze, które dokonują takich samych transakcji, były traktowane odmiennie(43).

42.      Podobnie Trybunał stwierdził, że sposób działalności jest nieistotny: to czy fundusz jest typu otwartego (fundusz o zmiennym kapitale, który jest zobowiązany do odkupienia swoich jednostek od inwestorów, którzy chcą je sprzedać), czy typu zamkniętego (fundusz o kapitale stałym, którego udziały można sprzedać tylko na rynku wtórnym), nie odgrywa roli przy klasyfikacji funduszu dla potrzeb zwolnienia z podatku VAT na podstawie art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy. Takie twierdzenie tutaj także może wynikać z zasady neutralności podatkowej(44).

d)      Zasada neutralności podatkowej

43.      Zdaniem Trybunału zasada neutralności podatkowej „sprzeciwia się temu, by podmioty gospodarcze, które dokonują takich samych transakcji, były traktowane odmiennie w zakresie poboru podatku VAT”. Nie można różnie traktować na gruncie podatku VAT towarów i usług, które z uwagi na podobieństwo znajdują się w stosunku konkurencji(45).

44.      Kryterium stosunku konkurencji jest trudne. Rzecznik generalna E. Sharpston omówiła jego zagrożenia w opinii w sprawie Deutsche Bank, zauważając, że praktycznie każda forma działalności pokrywa się w pewnym stopniu z jakąś inną i że gdyby wszystkie formy działalności „pozostające ze sobą częściowo w stosunku konkurencji miały być objęte tym samym traktowaniem dla potrzeb podatku VAT, rezultat końcowy polegałby” na całkowitej eliminacji wszelkich różnic w traktowaniu dla potrzeb podatku VAT(46).

45.      Zagrożenie, o którym mówi rzecznik generalna E. Sharpston, można wyeliminować, stosując właściwą metodę porównawczą. Po pierwsze, należy ustalić, że obiekt referencyjny wchodzi w zakres pojęcia „specjalnego funduszu inwestycyjnego”. Dany fundusz będzie dalej porównywany do tego obiektu. Zgodnie z moim powyższym twierdzeniem fundusze będące przedsiębiorstwami zbiorowego inwestowania w rozumieniu dyrektywy UCITS wchodzą w zakres pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych” i w związku z tym mogą służyć jako obiekt referencyjny(47).

46.      Kwestia tego, czy badany fundusz należy także włączyć w zakres pojęcia „specjalnego funduszu inwestycyjnego”, czy też nie, zależy od tego czy ten fundusz i obiekt referencyjny są na tyle podobne, że znajdują się ze sobą w konkurencji(48). Kryteria funduszy, które mają być porównywane w celu stwierdzenia wystarczającego podobieństwa służącego z kolei uznaniu konkurencji między nimi, nie mogą być wybrane przypadkowo. Ponadto analiza nie może być wyłącznie ekonomiczna. Powinna ona raczej wynikać z celu zwolnienia. A zatem istotnym kryterium jest na przykład, czy fundusz służy rozłożeniu ryzyka, czy inwestorzy czerpią korzyści z zysków osiągniętych z inwestycji etc.

3.      Uwagi na temat podejścia Trybunału

47.      Zgodnie z orzecznictwem Trybunału uprawnienie dyskrecjonalne przysługujące państwom członkowskim przy definiowaniu pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych” jest zatem ograniczone celem zwolnienia, dyrektywą UCITS i zasadą neutralności. Bliższa analiza może pokazać, że Trybunał zastosował te (nakładające się na siebie(49)) ograniczenia w taki sposób, że tworzą one dwa alternatywne testy.

48.      Czasami Trybunał odnosi się do celów zwolnienia, wywodząc z tego coś na miarę definicji „specjalnych funduszy inwestycyjnych”, korzystając przy tym z zasady neutralności na potwierdzenie rezultatu(50). W innych wypadkach Trybunał uznawał dyrektywę UCITS za leżącą u podstaw „specjalnych funduszy inwestycyjnych” i wówczas stosował zasadę neutralności(51).

49.      Proponuję skorzystać z tego drugiego podejścia (i je udoskonalić). A zatem fundusz jest uznawany za „specjalny fundusz emerytalny”, jeżeli albo wchodzi w zakres dyrektywy UCITS, albo jest do tego stopnia porównywalny z UCITS, że mogą one stanowić względem siebie konkurencję. Przy porównywaniu istotne są cechy, które mają znaczenie dla celów porównywanego zwolnienia, czyli łączenie środków przez kilku inwestorów, by w ten sposób rozłożyć ryzyko na szereg papierów wartościowych.

D –    Pracownicze fundusze emerytalne jako specjalne fundusze inwestycyjne

50.      Dokonawszy powyższych rozważań, zastosuję teraz powyższe zasady do niniejszej sprawy. Pytanie, które powstało w sprawie, dotyczy tego, do jakiego stopnia pracownicze fundusze emerytalne należy traktować jako specjalne fundusze inwestycyjne. Prawo Unii zawiera kilka zasad dotyczących tych funduszy, jednak zasady te nie zostały zharmonizowane(52). Opierając się na swoich powyższych uwagach, będę musiał zbadać, czy omawiane fundusze odpowiadają definicji UCITS, a jeżeli nie, to do jakiego stopnia zasada neutralności podatkowej wymaga, aby objąć je zwolnieniem.

1.      Dyrektywa UCITS

51.      Pracownicze fundusze emerytalne będące przedmiotem rozważań w niniejszej sprawie nie wchodzą w zakres dyrektywy UCITS(53). Dania słusznie wskazała, że jednostki uczestnictwa w tych funduszach nie mogą zostać na żądanie ich posiadaczy odkupione lub umorzone, tak jak ma to miejsce w przypadku UCITS zgodnie z art. 1 ust. 2 dyrektywy UCITS.

2.      Zasada neutralności podatkowej

52.      W drugiej kolejności należy zastosować zasadę neutralności podatkowej. Wymaga ona sprawdzenia, czy dane fundusze są na tyle porównywalne do UCITS, że znajdują się z nimi w stosunku konkurencji(54). W wyroku w sprawie Wheels Trybunał musiał rozstrzygnąć tę kwestię w odniesieniu do innego rodzaju pracowniczego funduszu emerytalnego i stwierdził, że fundusze te nie wchodzą w zakres art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy. Chodziło tam o fundusze, które gromadziły aktywa programu emerytalnego i nie były dostępne publicznie, przyznając jedynie świadczenia związane z zatrudnieniem. W znacznej mierze były to „świadczenia zdefiniowane”, co znaczy, że członkowie programu nie ponosili ryzyka wynikającego z zarządzania funduszem, bowiem wysokość ich emerytury była stała, a zatem nie zależała od sukcesu inwestycji. Zdaniem Trybunału nie był to także specjalny fundusz inwestycyjny z punktu widzenia pracodawcy, bowiem dla pracodawcy składki stanowiły sposób wypełniania zaciągniętych zobowiązań. Rzecznik generalna E. Sharpston zastosowała takie rozumowanie w sprawie PPG Holdings BV, biorąc pod uwagę trzy kryteria: czy program gromadzi aktywa programu emerytalnego, czy uczestnicy ponoszą ryzyko zarządzania tym funduszem i czy składki wpłacane przez pracodawcę do owego programu emerytalnego są dla niego sposobem wykonania jego ustawowych zobowiązań wobec pracowników(55).

53.      Nie podważając rozwiązania przedstawionego w tych sprawach, proponuję dokładniejszą analizę w niniejszej sprawie. Zgodnie z prawem Unii niektóre kryteria mają znaczenie, a inne nie, w zakresie porównywania funduszy z UCITS celem ustalenia, czy są one porównywalne w takim stopniu, by znajdowały się w konkurencji ze sobą. Do sądu krajowego należy zbadanie istotnych okoliczności faktycznych, zastosowanie tych kryteriów oraz podjęcie decyzji, czy omawiany w danej sprawie fundusz emerytalny należy uznać za „specjalny fundusz inwestycyjny”.

a)      Perspektywa porównania

54.      Przed wskazaniem nieistotnych i istotnych kryteriów warto zaznaczyć, że programy emerytalne można badać jako instrumenty gromadzące aktywa pracodawców i pracowników. To, który z tych punktów widzenia zostanie zastosowany, zależy od tego, czy to pracownik, czy pracodawca czerpie korzyści z inwestycji. Z opisu przedstawionego przez sąd odsyłający wynika, że to pracownicy czerpią korzyści z funduszu rozpatrywanego w niniejszej sprawie.

b)      Nieistotne kryteria

55.      Z uwagi na to, że analizy porównywalności omawianych funduszy z UCITS należy dokonywać przy uwzględnieniu celu zwolnienia, wiele czynników omawianych w tej sprawie nie będzie miało znaczenia w procesie porównywania.

56.      Wbrew twierdzeniom Danii jest tak w odniesieniu do celu inwestycji. Stwierdzenie, czy inwestor oszczędza dla potrzeb emerytury, czy też w innym celu, nie ma istotnego wpływu na stosunek konkurencji. A zatem okoliczność, że omawiane fundusze są funduszami emerytalnymi, nie stoi na przeszkodzie temu, żeby stanowiły one „specjalne fundusze inwestycyjne”. Dalej, w przeciwieństwie do wyroku w sprawie Wheels, uznałbym, że wykonywanie ustawowych zobowiązań przez pracodawcę poprzez płacenie przez niego określonych składek stanowi nieistotny „cel” inwestycji.

57.      Nie ma znaczenia fakt, że pracownicze fundusze emerytalne nie są uzgadniane indywidualnie, tylko zbiorowo. Po pierwsze, przedstawiciele pracowników negocjują zasady funduszu z przedstawicielami pracodawców. Wprawdzie układ zbiorowy może zakładać, że jest bardzo mała konkurencja gospodarcza pomiędzy funduszami i UCITS, pomijając dobrowolne wpłaty dodatkowe pracowników, to jednak nie jest to istotne dla celów zwolnienia. Na ten temat Trybunał miał okazję stwierdzić, że zwolnienie obejmuje fundusze bez względu na ich formę prawną. W tym zakresie możliwość dokonywania dodatkowych wpłat, czy też dobrowolna przynależność niektórych osób do funduszu pracowniczego jest również bez znaczenia.

58.      Taki sam wniosek znajduje zastosowanie do kwestii, czy składki na fundusz podlegają zwolnieniu z podatku dochodowego, czy też nie. Bardziej korzystne traktowanie pod względem opodatkowania podatkiem dochodowym składek na niektóre fundusze od innych może mieć znaczący wpływ na gospodarczy stosunek konkurencyjny, ale argument ten nie ma znaczenia w odniesieniu do celów zwolnienia i z tego powodu podlega odrzuceniu.

59.      Podobnie sposób wypłaty z funduszu emerytalnego (w postaci dożywotniego świadczenia emerytalnego wypłacanego aż do śmierci czy jednorazowego świadczenia) nie ma znaczenia dla charakterystyki funduszu, bowiem transfer pomiędzy różnymi opcjami może nastąpić w drodze prostej operacji finansowej.

60.      W przypadku gdy fundusze pracownicze zawierają element ubezpieczenia i tych dwóch elementów nie można rozdzielić, wówczas to do sądów krajowych należy ustalenie, który z nich przeważa.

c)      Istotne kryteria

61.      Jak stwierdziłem powyżej, kryteria mające znaczenie przy porównywaniu należy wywieść z celu zwolnienia, mianowicie mają one połączyć środki kilku inwestorów oraz rozłożyć ryzyko na szereg papierów wartościowych.

62.      Zgodnie z tym założeniem tylko ograniczona liczba czynników jest istotna przy porównywaniu pracowniczych funduszy emerytalnych do UCITS dla potrzeb neutralności podatkowej zgodnie z analizowanym zwolnieniem. Po pierwsze, kilku beneficjentów powinno połączyć środki, rozkładając w ten sposób ryzyko na szereg papierów wartościowych. Można uznać, że fundusz stanowi pulę zbiorowych środków beneficjentów tylko wtedy, gdy mają oni bezwarunkowe prawo względem dokonywanych przez nich inwestycji. Może być tak, że beneficjenci nie będą mogli korzystać z tego prawa zgodnie ze swoim życzeniem (tj. nie będą mogli go sprzedać), zaś zyski z inwestycji otrzymają dopiero na emeryturze. Jednakże w przypadku gdy inwestycja przepada z uwagi na śmierć beneficjenta i nie przechodzi na jego spadkobierców, wtedy trudno nawet mówić o połączeniu środków beneficjentów.

63.      Wreszcie beneficjenci muszą ponosić zarówno koszty zarządzania funduszem, jak i ryzyko inwestycji, nawet wtedy gdy składki płacone są przez pracodawcę jako część wynagrodzenia. Jest tak zazwyczaj w odniesieniu do określonych składek, ale nie do programów określonych świadczeń. Jak już mówiłem, zastosowanie tych kryteriów należy do sądów krajowych.

64.      Podsumowując, wykładni art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy Rady należy dokonywać w ten sposób, że pojęcie „specjalnych funduszy inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie” powinno zawierać w sobie pracownicze fundusze emerytalne, w przypadku gdy fundusze te gromadzą aktywa kilku beneficjentów i pozwalają na rozłożenie ryzyka na szereg papierów wartościowych. Jest tak tylko wtedy, gdy beneficjenci ponoszą ryzyko inwestycji. Nie ma znaczenia fakt, że składki są płacone przez pracodawców na rzecz beneficjentów na podstawie układu zbiorowego zawartego pomiędzy organizacjami reprezentującymi pracowników i pracodawców i że wypłata z funduszu następuje dopiero na emeryturze, o ile beneficjent ma zabezpieczoną pozycję prawną w odniesieniu do swojego majątku. Do sądu krajowego należy decyzja, czy dany fundusz spełnia wskazane wymogi.

V –    Wnioski

65.      Uważam, że w świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze, z którym zwrócił się Østre Landsret, Trybunał powinien odpowiedzieć w następujący sposób:

Wykładni art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy Rady należy dokonywać w ten sposób, że pojęcie „specjalnych funduszy inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie” powinno zawierać w sobie pracownicze fundusze emerytalne, w przypadku gdy fundusze te gromadzą aktywa kilku beneficjentów i pozwalają na rozłożenie ryzyka na szereg papierów wartościowych. Jest tak tylko wtedy, gdy beneficjenci ponoszą ryzyko inwestycji. Nie ma znaczenia fakt, że składki są płacone przez pracodawców na rzecz beneficjentów na podstawie układu zbiorowego zawartego pomiędzy organizacjami reprezentującymi pracowników i pracodawców i że wypłata z funduszu następuje dopiero na emeryturze, o ile beneficjent ma zabezpieczoną pozycję prawną w odniesieniu do swojego majątku. Do sądu krajowego należy decyzja, czy dany fundusz spełnia wskazane wymogi.

1 – Język oryginału: angielski.

2 – Szósta dyrektywa Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich, w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (zwana dalej „szóstą dyrektywą”), ze zmianami (Dz.U. L 145, s. 1.)

3 – Wyroki: z dnia 4 maja 2006 r. w sprawie C-169/04 Abbey National, Zb.Orz. s. I-4027; z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie C-363/05 JP Morgan Fleming Claverhouse Investment Trust i The Association of Investment Trust Companies, Zb.Orz. s. I-5517 (zwany dalej „wyrokiem w sprawie JP Morgan”); z dnia 19 lipca 2012 r. w sprawie C-44/11 Deutsche Bank; z dnia 7 marca 2013 r. w sprawie C-275/11 GfBk; z dnia 7 marca 2013 r. w sprawie C-424/11 Wheels Common Investment Fund Trustees i in. (zwany dalej „wyrokiem w sprawie Wheels”); opinia rzecznik generalnej E. Sharpston z dnia 18 kwietnia 2013 r. w sprawie C-26/12 PPG Holdings BV (wyrok z dnia 18 lipca 2013 r.).

4 – Dyrektywa Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U. L 347, s. 1), z późniejszymi zmianami.

5 – Wykładnia zwolnień z podatku VAT dotyczących rachunków depozytowych i rachunków bieżących zawarta jest w D.A.5.11.6. Specjalne fundusze inwestycyjne zostały opisane w D.A.5.11.9.2. Zarządzanie tymi funduszami stanowi przedmiot rozważań w D.A.5.11.9.3.

6 – Zobacz przegląd programów emerytalnych dokonany przez OECD „Pensions at a Glance”, 2005 r.; zaktualizowany przez OECD w „Pensions at a Glance”, 2011 r.

7 – Osoby, które nie są objęte pracowniczymi programami emerytalnymi, takie jak samozatrudniający się przedsiębiorcy, pracodawcy czy kadra zarządzająca, mogą mieć możliwość wyboru składkowania do pracowniczego programu emerytalnego, jeśli mają ją zatrudnieni w danym przedsiębiorstwie pracownicy.

8 – Na rozprawie ATP poinformowała, że w praktyce składki te stanowią dużo mniejszą część funduszu.

9 – Indywidualne programy emerytalne działają na podobnych zasadach, ale to sami beneficjenci zawierają umowy przystąpienia do programu i płacą składki.

10 – Są to konta emerytalne, nie zaś oddzielne rachunki bankowe.

11 – Wyrok z dnia 5 czerwca 1997 r. w sprawie C-2/95, Rec. s. I-3017.

12 – W kwestii pierwszych dwóch zagadnień zobacz orzecznictwo przytoczone w przypisie trzecim. W odniesieniu do kwestii trzeciej zob. ww. wyrok w sprawie SDC; wyrok z dnia 26 czerwca 2003 r. w sprawie C-305/01 MKG-Kraftfahrzeuge-Factoring, Rec. s. I-6729; postanowienie z dnia 14 maja 2008 r. w sprawach połączonych C-231/07 i C-232/07 Tiercé Ladbroke, Zb.Orz. I-73*; wyroki: z dnia 22 października 2009 r. w sprawie C-242/08 Swiss Re Germany Holding, Zb.Orz. s. I-10099; z dnia 28 października 2010 r. w sprawie C-175/09 AXA UK, Zb.Orz. s. I-10701; z dnia 28 lipca 2011 r. w sprawie C-350/10 Nordea Pankki, Zb.Orz. I-7359; opinia rzecznik generalnej J. Kokott przedstawiona w dniu 24 października 2013 r. w sprawie C-461/12 Granton Advertising BV (w toku). Zagadnienie drugie omawiam w opinii przedstawionej w dniu 8 listopada 2012 r. w sprawie C-275/11 GfBk (wyrok z dnia 7 marca 2013 r.).

13 – Opinia rzecznik generalnej E. Sharpston.

14 – Komisja twierdzi, że liczba dostępnych na rynku produktów ubezpieczeniowych i finansowych przekracza 5 tys.: Dyrekcja Generalna ds. Podatków i Unii Celnej, Harmonizacja podatków obrotowych, z dnia 5 marca 2008 r., TAXUD/2414/08, s. 3.

15 – Różnicę w opodatkowaniu podatkiem VAT usług finansowych łatwo dostrzec w sprawozdaniu przygotowanym przez PricewaterhouseCoopers dla Komisji Europejskiej: „Study to increase the Understanding of the Economic Effects of the VAT Exemption for Financial and Insurance Services” [Badanie mające na celu pogłębienie zrozumienia skutków gospodarczych zwolnienia z VAT dla usług finansowych i ubezpieczeniowych], z dnia 2 listopada 2006 r. Opracowanie dotyczące stosowania zwolnień w prawie krajowym państw członkowskich znajduje się w załączniku do IBFD: „VAT Survey Financial Services” [Badanie na temat stosowania podatku VAT do usług finansowych]. Zobacz także komentarz J. Wessels: Highlights & Insights on European Taxation 2012 nr 4, s. 62.

16 – COM(2007) 747 wersja ostateczna/2 z dnia 20 lutego 2008 r.

17 – COM(2007) 746 wersja ostateczna/2 z dnia 20 lutego 2008 r.

18 – Zobacz Dyrekcja Generalna ds. Podatków i Unii Celnej, przypis 14 powyżej.

19 – Zobacz nota prezydencji „Prace nad dyrektywą i rozporządzeniem Rady w sprawie opodatkowania usług ubezpieczeniowych i finansowych podatkiem VAT”, Doc. 13577/10 FISC 92, z dnia 16 września 2010 r., s. 20. ATP powołuje się na ten dokument celem poparcia swojego stanowiska, że fundusze emerytalne należy objąć definicją specjalnych funduszy inwestycyjnych.

20 – Z opublikowanych dokumentów wynika, że brak jest nadal porozumienia także w odniesieniu do opodatkowania funduszy emerytalnych. Dodatek do noty Sekretarza Generalnego „Prace nad dyrektywą i rozporządzeniem Rady w sprawie opodatkowania usług ubezpieczeniowych i finansowych podatkiem VAT”, Doc. 18650/11 FISC 170 z dnia14 grudnia 2011, s. 5. Na potrzebę zakończenia reformy zwracają uwagę J. Dahm, R. Hamacher, Vermögensverwaltung und Umsatzsteuer, UR 2012, 817.

21 – Na rozprawie Dania stwierdziła, że takie fundusze traktowane są w Danii jak towarzystwa ubezpieczeniowe.

22 – Jest to zdaniem Skatteministeriet ważna różnica pomiędzy funduszami emerytalnymi w porównaniu ze specjalnymi funduszami inwestycyjnymi.

23 – Dyrektywa Rady 85/611/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) (Dz.U. L 375, s. 3), z późniejszymi zmianami. Z dniem 1 lipca 2011 r. dyrektywa UCITS została zastąpiona dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) (Dz.U. L 302, s. 32).

24 – Przy porównaniu ze specjalnymi funduszami inwestycyjnymi Komisja uważa za szczególnie istotne cechy z lit. a), b), c) i h) pierwszego pytania prejudycjalnego.

25 – Wyroki: w sprawie JP Morgan, pkt 19; w sprawie Wheels, pkt 16; ww. wyrok w sprawie Abbey National, pkt 38; wyroki: z dnia 12 września 2000 r. w sprawie C-358/97 Komisja przeciwko Irlandii, Rec. s. I-6301, pkt 51; z dnia 3 marca 2005 r. w sprawie C-428/02 Fonden Marselisborg Lystbådehavn, Zb.Orz. s. I-1527, pkt 2; z dnia 26 maja 2005 r. w sprawie C-498/03 Kingscrest Associates i Montecello, Zb.Orz. s. I-4427, pkt 22.

26 – Wyrok w sprawie JP Morgan, pkt 20; ww. wyrok w sprawie Abbey National, pkt 39, wyroki: w sprawie Wheels, pkt 16; z dnia 28 marca 1996 r. w sprawie C-468/93 Gemeente Emmen, Rec. s. I-1721, pkt 25.

27 – Wyroki: w sprawie JP Morgan, pkt 21; z dnia 27 kwietnia 2006 r. w sprawach połączonych C-443/04 i C-444/04 Solleveld i van den Hout-van Eijnsbergen, Zb.Orz. s. I-3617, pkt 35.

28 – Wyrok w sprawie JP Morgan, pkt 22; a także ww. wyrok w sprawie Gemeente Emmen, pkt 25; wyrok z dnia 12 stycznia 2006 r. w sprawie C-246/04 Turn und Sportunion Waldburg, Zb.Orz. s. I-589, pkt 31.

29 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Abbey National, pkt 60; wyroki: z dnia 15 czerwca 1989 r. w sprawie 348/87 Stichting Uitvoering Financiële Acties, Rec. s. 1737, pkt 13; z dnia 6 listopada 2003 r. w sprawie C-45/01 Dornier, Rec. s. I-12911, pkt 42; z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawach połączonych C-394/04 i C-395/04 Ygeia, Zb.Orz. s. I-10373, pkt 15.

30 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Abbey National, pkt 41.

31 – P. Rossi, L’Avvocato generale della Corte UE – Chiarita la portata dell’esenzione Iva per le operazioni di gestione dei fondi comuni di investimento, il fisco nr 38/2005, 14422.

32 – Wyrok w sprawie JP Morgan, pkt 41.

33 – Wyroki: w sprawie JP Morgan, pkt 45, 46; w sprawie Wheels, pkt 18; opinia rzecznik generalnej J. Kokott przedstawiona w dniu 1 marca 2007 r. w sprawie JP Morgan (wyrok z dnia 28 czerwca 2007 r.), pkt 15, 17.

34 – Wersje językowe włoska i portugalska podobnie odnoszą się do „fondi comuni d’investimento” oraz „fundos comuns de investimento”.

35 – Wyrok w sprawie JP Morgan, pkt 33; ww. wyrok w sprawie Abbey National, pkt 55.

36 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Abbey National, pkt 55, 61, 64–65; opinia w sprawie Abbey National, pkt 38, 41–43, 50, 73–83; wyrok w sprawie JP Morgan, pkt 31–34; opinia w sprawie JP Morgan, pkt 32, 33; ww. wyrok w sprawie Deutsche Bank, pkt 32; opinia w sprawie Deutsche Bank, pkt 74.

37 – Wyrok w sprawie Wheels, pkt 23.

38 – Wyżej wymieniona opinia w sprawie Abbey National, pkt 68.

39 – Odniesienie do małych inwestorów w ww. wyroku w sprawie Abbey National nie zostało powtórzone w późniejszym wyroku w sprawie JP Morgan, pkt 45, na co zwróciła uwagę rzecznik generalna E. Sharpston w ww. w przypisie 21 opinii w sprawie Deutsche Bank.

40 – Wyżej wymieniona opinia w sprawie Abbey National, pkt 27–29. Trybunał ponownie nazywa to ostatnie twierdzenie „neutralnością podatkową”. Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Abbey National, pkt 62; wyrok w sprawie Wheels, pkt 19.

41 – Zobacz ww. wyrok w sprawie Abbey National, pkt 62; wyrok w sprawie JP Morgan, pkt 45; ww. wyrok w sprawie Deutsche Bank, pkt 33; wyrok w sprawie Wheels, pkt 23.

42 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Abbey National, pkt 53; wyrok w sprawie JP Morgan, pkt 26.

43 – Ibidem, pkt 56.

44 – Wyrok w sprawie JP Morgan, pkt 28–30, 35.

45 – Zobacz wyroki: w sprawie Wheels, pkt 20, 21; w sprawie JP Morgan, pkt 46; z dnia 23 października 2003 r. w sprawie C-109/02 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. s. I-12691, pkt 20; z dnia 16 września 2004 r. w sprawie C-382/02 Cimber Air, Zb.Orz. s. I-8379, pkt 24; z dnia 17 lutego 2005 r. w sprawach połączonych C-453/02 i C-462/02 Linneweber i Akritidis, Zb.Orz. s. I-1131, pkt 24; z dnia 8 czerwca 2006 r. w sprawie C-106/05 L.u.P., Zb.Orz. s. I-5123, pkt 32.

46 – Wyżej wymieniona opinia w sprawie Deutsche Bank, pkt 60

47 – Wyrok w sprawie Wheels, pkt 24.

48 – Zobacz wyrok w sprawie JP Morgan, pkt 50, 51.

49 – E. Jaster, I. Murchner w: Die umsatzsteuerliche Behandlung von Vermögensverwaltungsleistungen (Teil 2), UStB 2013, 54, zauważają, że kryteria opracowane w wyroku w sprawie JP Morgan są podobne do kryteriów z dyrektywy UCITS.

50 – Tak rozumiem ww. wyrok w sprawie Abbey National i wyrok w sprawie JP Morgan.

51 – Najbardziej klarowne zastosowanie tego podejścia znajduje się w wyroku w sprawie Wheels. Za jego poprzednika uważany jest ww. wyrok w sprawie Deutsche Bank.

52 – W dniu 23 września 2003 r. weszła w życie dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/41/WE z dnia 3 czerwca 2003 r. w sprawie działalności instytucji pracowniczych programów emerytalnych oraz nadzoru nad takimi instytucjami (Dz.U. L 235, s. 10).

53 – Tak też było w wyroku w sprawie Wheels, pkt 25. Zwracam uwagę, że zgodnie z jej art. 2 ust. 2 lit. b) dyrektywa 2003/41 nie znajduje zastosowania do UCITS.

54 – Wyrok w sprawie Wheels, pkt 24, 26.

55 – Wyżej wymieniona opinia w sprawie PPG Holdings BV, pkt 16, 17.